Yeni kitab: "BORÇALININ AĞSAQQAL YAZIÇISI"

ƏLİ ABBAS - 80.

TƏBRİK EDİRİK!..



Aytac MƏDƏDLİ,
ZiM.Az




ÖN SÖZ

Azərbaycan ədəbiyyatı, Azərbaycan bədii dü­şüncəsi ta­ri­xən ol­du­ğu ki­mi, bu gün də yalnız mənsub olduğu coğrafiya ilə məh­dud­laşmır, onun sər­həd­lə­rini aşa­raq daha geniş bir əra­­­­­zini əhatə edir. Qədim tarixə malik olan Azər­baycan ədə­biyyatının bu xü­susiyyəti XX əsrdə də da­vam etmiş, ana­dilli ədə­­­biy­yat Qərbi Azər­bay­can (indiki Er­mə­nis­tan), Da­ğıstan və Gürcüs­tanda da ya­ran­­­mış və inkişaf et­miş­dir.
Gür­cüs­tan­dakı Azərbaycan ədəbi mühiti və burada ya­­ra­nan bədii dü­şün­cə ümum Azər­­baycan ədə­­biyyatının bir qolu ola­raq onu möv­zu, prob­lematika, obraz, dil, üs­lub ba­xı­mın­dan daha da zən­gin­ləş­­­dir­miş­­­dir. Hət­ta bir müddət Tiflis­də­ki ədəbi mü­hit və bu­ra­da yaranan bədii nümu­nələr bü­töv­lükdə Azər­baycanda yaranan ədə­biy­yatın özü­nə belə təsir gös­tər­miş, daim əla­qəli şəkildə inkişaf etmişdir. Abbasqulu ağa Ba­­kıxanov, Mirzə Şəfi Va­zeh, Mirzə Fətəli Axund­­­­­zadə, Cəlil Məm­məd­qulu­zadə, Ö.Faiq Nemanzadə ki­mi klas­sik­lərin Tiflis ədə­bi mü­hi­tin­də ya­zıb ya­rat­ması, “Zi­ya”, “Zi­yayi-Qaf­qa­ziyyə”, “Kəşkül”, “Molla Nəs­rəd­­din”, “Şər­­qi-rus”, “Dan yıl­dızı” ki­mi mət­buat or­­­qan­larının Gür­cüstanda nəşr edilməsi bu mü­hi­tin Azər­baycan ədə­bi pro­sesilə dai­mi əlaqə­sini tən­zim­ləmişdir. Bu proses XX əsrin 50-ci illərindən son­rakı dövrdə də da­vam et­miş­dir. Bütün bunlar Gür­cüs­tan­da yara­nan Azərbaycan milli ədə­­bi, bədii nü­mu­nələ­rinin öy­rə­nil­mə­­sini ak­tual­­laş­dıran amillər­dən­dir. XX əsrin ikin­ci ya­rı­­sında və XXI əsrin əv­vəl­lə­rin­də Gür­cüs­tanda ya­şayıb-yara­dan azər­bay­canlı ya­zıçı və şair­lə­rin bə­dii yara­dıcı­lığı ilə ya­na­­şı, on­ların tər­cümeyi-hal ma­te­rial­ları­nın da öy­rənil­mə­si ədə­­biyyat­şünas­lığımızın ak­tual məsə­lə­lə­rindən bi­ri­­dir. Üs­tə­lik bu­rada ya­zıb ya­ra­dan və forma­la­şan elə ədəbi şəx­siy­yət­lər var ki, on­­­ların ya­radıcılığı artıq çağ­daş ədə­biy­ya­tımızın fak­tı­na çev­­­ril­­miş­­dir ki, bu da ədə­bi şəx­siy­yət­lərin ya­ra­dıcılı­ğını tam şə­kildə öy­rənməyə əsas ve­rir. Aka­de­mik İsa Hə­bib­bəy­li­nin dili ilə de­sək, “Ədə­bi şəx­siy­yət­lərin tər­cü­meyi-halı yal­nız şəx­si və­rə­qə­­lər­­dəki gös­tə­rici­lərlə müəy­yənləş­diril­məmə­li­dir. Sə­nət­kar­­la­rın uzun illər boyu uğ­run­­da mü­barizə apar­dıqları böyük ideal­lar da digər adam­lar­dan fərq­li olaraq on­la­rın tər­­cü­me­yi-hal dün­yasına daxil olur. Hətta sə­nət­kar­ların amal və idealları ara­­sındakı cid­di fərqlər onların özü­nə­məx­sus, bən­zərsiz ədəbi por­tretinin ya­ra­dıl­masında mü­hüm əhə­miy­yətə ma­lik olur. Gör­kəmli ro­mantik şair Abbas Səhhət də "­məs­lə­kim tər­cü­meyi-ha­lımdır" de­dikdə həm də bunu nəzər­də tut­muşd­ur” .
Gürcüstanda Azərbaycan ədəbi mühitinin öy­rənil­məsi, bu­rada yaranan Azər­bay­can ədə­biy­­yatının tədqiq, təhlil və təb­liğ olunması, mil­li ədə­biyyat və mə­də­niy­yət ta­ri­xi­miz üçün də böyük əhə­miyyəti var. Ona görə də bu ədəbi mühitin öy­rə­nilməsi, burada yaranan ədəbi-bədii nümunələrin araş­dı­rıl­ması əslində bir olan ədəbiyyatın bütövlüyünə xidmət et­miş olur. Də­də Qor­­­­­qud­la köklənmiş sazımız, sö­zümüz ötən əsr­in əvvəllərindən başlayaraq Aşıq Xındı Məm­­­məd, Şair Nəbi, Al­xas ­­­ağa­, Şair Ağa­can, Aşıq Go­­rani, Novruz Təh­­­­lə­li, Həsən Məc­ru­h, Mü­­həqqər, Mu­­sa Qaraçöp­lü, Aşıq Tey­mur, Xan Sa­dıq, Quş­­­çu İbra­hi­m və başqalarının nə­fəsilə isinmiş, XX əs­rin 50-ci il­lərindən sonra ustad aşıq­lardan Ozan dün­ya­mı­zın az­man qoşa qa­nadı - Aşıq Dədə Əm­rahın və Aşıq Hüseyn Sa­­raç­lının səsilə röv­nəq­lənmiş, Aşıq Əlxan Qara­yazılının, Aşıq Xan Ka­­­­­­man­darın, Aşıq Aslan Ko­sa­lı­nın, Aşıq Əh­məd və Məhəmməd Sadaxlıların, Aşıq Zi­yəd­­din Keşəlinin və baş­qalarının sazı ilə yük­­sək zir­vələri fəth etmişdir. Za­man keçdikcə Gürcüstandakı ədəbi mühit və burada yaranan ədə­biyyat for­ma, janr baxımından yenilən­miş, müəyyən bir mər­hələyə çat­mışdır.
XX əsrin 50-ci illərindən başlayaraq Azərbaycan ədəbi mü­­­hitilə inten­siv­lə­şən əla­qələr və artan texniki vasitələr bu­ra­dakı ədəbi mühitin Azərbaycana inteq­rasi­ya­sı­nı bir qə­dər də sürətləndirmişdir.
Öz im­zaları ilə artıq çoxdan Azər­bay­can oxu­cusana tanış olan İsa İsmayılzadə, Vilayət Rüstəmzadə, Ab­bas Abdul­la, Eldar Eloğlu (Hacıyev) və Azər­baycanın Xalq şairi Zəlimxan Yaqubun yaradıcılıq ənə­­­nə­lərini şərəflə davam et­­­di­rən is­te­dadlı şair­lərdən Məmməd Hüseyn Bəxtiyarlı, Dün­yamalı Kərəm, Əli Sən­­gərli, Mədəd Coş­qun, Alxan Bin­nətoğlu, May­­qa Mə­­tin, Səadət Buta, Osman Əhməd­oğlu, Bəhram Mehdi, Ni­zami Saraclı, Nizami Məm­məd­zadə, Yunis Nov­ruz, İb­rahimxəlil, Əziz Də­livəlli, Sədi Ya­radan­qulu, Dəyanət Osmanlı, Rafiq Hümmət, Akif Xan­sul­tanlı, Siya­vuş Uyğun, El­mira Mahalqızı, Rahilə Qa­ra­lova, Səadət Novruz­qızı, Nazilə Sə­fərli, Elmuraz Kö­çəri və b. kimi iste­dad­­lı şair­lər, Tahir Hüseynov, Murtuz Mu­ra­dov, Vəli Əli­yev, Əli Ab­­bas, Əzim İs­ma­yılı, Hidayət Bay­­ra­mov, Emin Mah­mu­dov, Eyvaz Əl­ləzoğlu, Mirzə Məm­mədoğlu, Nəriman Əb­dür­rəh­manlı və b. kimi na­sir­lə­­rimi­zin müx­tə­lif mət­buat orqan­la­rın­da, ədəbi məcmuə və toplu­lar­da dərc olun­muş əsər­ləri, ki­tab­la­rı son 50-60 ilin ədə­biyyatının nə qədər zən­gin oldu­ğunu bir daha sübut edir.

Əgər XX əsrin birinci yarısında anadilli toplular azlıq təşkil edir­disə, 80-ci il­lər­dən bu proses daha da sürət­lənməyə başlamış, çoxlu bədii nümu­nələr ya­ran­mış­dır. Gür­cüs­tanda ya­şa­yıb-yaradan şair və yazıçıların ya­radı­cılığı bir za­man­lar an­caq Tbi­lisi­də nəşr olunan "Sovet Gür­cüstanı" (indiki “Gürcüstan”) və rayon qəzetlərində, bir qədər son­ra “Çeş­mə” (1980), “Dan ul­duzu” (1987, 1989, 1990), “Ağır el­li Bor­­­çalı” (Ba­­­­kı, 1990, Ər­zu­rum, 1997), “Aşıq­lar” (1991) “Dağ­lar dər­­də düş­sə...” (Mar­neu­li, 1992), “Aşıq Pəri məc­lisi-20» (2004), “Ədəbi Gür­cüs­tan” (2007, 2012), “Azər­­­­bay­can ədə­biyyatı an­to­­lo­gi­yası - Bor­çalı” (2008) və s. toplu və ədə­­­bi məc­­muə­lərdə, daha sonralar isə “Qarapapaqlar” jur­nalında, “Region-Prees”, “Ədəbi Gürcüstan”, “Var­lıq” və s. qə­­zet­lərdə işıq üzü görür­düsə, son illərdə nəşriyyatlarda dərc edilən iri­həcm­li kitablar­da öz əksini tapmışdır.

Gürcüstanda yazıb-yaradan Azərbaycan yazıçı və şairləri­nin əsər­ləri Azər­bay­can ədəbi prosesinin bir tərkib hissəsinə çevrilmişdir. Azərbaycan Yazıçılar Bir­liyinin və Aşıqlar Bir­liyinin Gürcüstanda bölmələrinin açılması bu əlaqələri nəinki intensivləşdirmiş, həm də onu bir tərkib olaraq birləş­dir­miş­dir. Müasir in­ternet və intellekt əsrində burada yaşayıb ya­ra­danların yazıları son illərdə Azər­bay­canda dərc edilən “Azər­baycan”, “Ulduz”, "Xəzər" jurnallarэnda, "Ədəbiyyat", "Yeni Azər­baycan", "525-ci qəzet", "Kaspi", "Ədalət", "Eks­press", “Zi­ya”, “Єərqin səsi”, "Sə­nət" qəzetlərində, "media­fo­rum.­az", “zim.az”, “zirve.info”, “borcali.org” və s. mət­buat or­qan­larэ və sayt­larda da geniю юəkildə yayılmışdır. Bu isə o deməkdir ki, Gьrcьstanda Azərbaycan ədəbi mь­­hiti ilə Azər­baycan ədəbi mьhiti daha da ya­xэnlaюmэю, Azərbaycan ədə­biy­yatının Gürcüstanda yara­nan bir qolu kimi forma­laє­mэю­dэr. Bьtьn bunlar Azərbay­can ədə­biyyatэnэn bir qolu kimi for­malaюan bu ədəbiyyatэ mьxtəlif prob­lemlər ba­xı­mından araюdэrэl­masэnэ daha da aktual­laюdэrэr. Burada yaranan ədə­biy­­yatэn цy­rə­nilməsi və araюdэ­rэlmasэ зaрdaю ədəbiy­yatюь­nas­lэ­рэn qarşısında duran ən mü­hüm prob­lemlərdəndir.

Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında ədəbi mühitin müstə­qil tədqiqat işi kimi öyrənilməsi bu mühitdə yazıb yaradan sə­nət­kar­­ların tərcümeyi-halı ilə yanaşı, yaradıcılığının ilham mənbələri, mövzu dairəsi, ide­ya istiqamətləri, ənənələrə bağ­lı­lığı və novatorluğu kimi zəruri məsə­lələri elmi şə­kildə araş­dırmaq baxımından əhəmiyyətlidir. Xüsusən, ölkədən kənar­da Azər­bay­­can ədəbi mühitini tədqiq etmək milli ədə­biy­yatın yaranma və inkişaf coğrafi­yasını müəy­yənləşdir­mək, sərhəd­lərimizin genişliyi haqqında aydin təsəvvür ya­rat­maq üçün də faydalıdır. Fikrimizcə, bu cəhətdən Dər­bənd, Göyçə, Qars ədəbi mü­hiti ki­mi Gür­cüstandakı Azərbaycan ədəbi mühiti­nin sistemli şəkildə tədqiqata cəlb edil­məsi həm elmi, həm də ictimai cəhətdən aktual məsə­lədir. Yəni Azər­bay­­can ədə­­­biy­­­yatının genişliyi, zənginliyi və bütövlüyünü əks etdirən elmə xidmətin ifa­dəsi ola bilər.
Gürcüstanda Azərbaycan ədəbi mühitinin öy­rənil­məsi, bu­rada yaranan Azər­bay­can ədə­biy­­yatının tədqiq, təhlil və təb­liğ olunması, mil­li ədə­biyyat və mə­də­niy­yət ta­ri­xi­miz üçün, sözsüz ki, böyük əhə­miyyəti vardır. Azərbaycan ədə­biy­yat­şü­­­nas­lığında akademik Kamal Talıbzadə, professorlar Əziz Şərif, Dilarə Əliyeva, Şamil Qurbanov, Abbas Ha­cı­yev, Əf­latun Sa­raclı, Vəli Os­man­lı, Adil Mişi­yev, Mədəd Ço­banov, Akif Bay­ra­­mov, Adilxan Bayramov, Valeh Ha­cı­­yev, Şurəd­din Məm­­məd­li, Asif Hacılı, eləcə də Hə­mid Və­liyev, Hü­seyn­qulu Məm­mədli, Elxan Məm­məd­li, Ra­zim Məm­­mədli, Şahbaz Şa­mı­oğlu, Musa Nəbioğlu, Müş­fiq Borçalı, Ti­na­tin İsa­bala­qızı, Gül­təkin Əli­­yeva, Arzu Bay­ra­mova, Mirzə Məmmədoğlu, Hüsniyyə və Aygül Çoba­novalar, Ay­tac Mə­dədli və b. bu sa­hə­də bir sıra təd­qi­­qatlar apar­mışlar. La­kin etiraf et­mək la­zım­dır ki, bü­tün bun­larla bərabər Gürcüstan Azər­baycan ədə­bi mü­hiti təd­qiqata az cəlb edilmiş və bu ədəbi mü­hitin mər­hələlər üz­rə tədqiqi az öy­rənilmiş məsə­lələrdən biri ola­raq qalır.

Bu baxımdan qeyd edə bilərik ki, Gürcüstanda yaşayıb-yaradan soydaş­ları­mızın bədii yara­dıcı­lığının yeni mərhələsi də indiyə qədər elmi müstəvidə dərindən tədqiq və təhlil olun­­­­­ma­mış­dır. Halbuki, artıq yuxarıda da qeyd etdimiz kimi, Gürcüstanda yaşayıb-yaradan çoxsaylı azərbaycanlı şair və na­sirlər­in istər poe­ziya, istərsə də nəsr və dra­ma­tur­giya sa­hə­sin­dəki ya­ra­dıcı­lıqları zən­gin ma­terial ve­rir.

Burada yaşayıb-yaradan alim­lərdən Adil Mi­şiye­v, Mə­dəd Ço­­­­­­­ba­nov, Valeh Ha­­­cı­yev, Şu­rəddin Məm­­­mədli, Həmid Və­li­yev, Alı Mu­­sa­­yev, Mah­­mud Ha­cı­xəlilov və b. ədə­­biy­yat­şü­nas­­lıq və ədə­bi tənqid sa­hə­sində qələmə aldıq­ları bir sı­ra də­yər­li əsər­­lər Azərbay­can­­da elmi fakta çevril­miş­­dir.

Bədii tər­cümə sahəsində xü­­susi xid­mət­ləri olan Dilarə Əli­yeva, M.H.Bəx­­tiyarlı, Əflatun Sa­­­raclı, İsa İsma­yıl­zadə, Vilayət Rüs­­­təmzadə, Abbas Ab­­­dul­­la yo­lu­nu son­ralar Dün­­yamalı Kə­­rəm, Alxan Bin­nət­oğ­lu, Mə­­dəd Ço­­banov, Həmid Və­­liyev, Emin El­­­­­sevər, Süleyman Sü­ley­man­­lı, Nə­sib Nə­sib­zadə, Va­leh Ha­cıyev, Şurəddin Məm­­­­məd­li, İmir Məm­­məd­­­­­­li, Nəriman Əb­­­dülrəh­manlı, Eyvaz Əlləz­oğlu, Mirzə Məm­məd­oğlu, Ra­fiq Hüm­mət, Akif Xan­­­sultan­lı, Canbul Məm­mədli, Oktay Ka­­­­zımlı və baş­qa­ları­nın tərcü­mələri iki qar­daş xalq arasın­dakı mə­nəvi körpünü bir qədər də möhkəm­­ləndir­miş­dir. Bütün bunlar isə Azərbay­can-gür­cü ədəbi əla­qə­ləri və bədii tərcümə məsələləri baxı­mın­dan prob­lemin öy­rə­nil­məsi üçün qarşı­mız­da geniş im­kan­lar açır.

Bir sözlə, Gür­cüstanda yara­nan Azər­baycan ədə­biyyatı ge­niş və hər­tərəfli təhlil apar­­maq üçün ma­teriallarla zən­gin­dir və bütün bunlar prob­lemin öy­rənil­mə­sin­də böyük rol oy­na­yır.
XX əsrin ikinci yarısı və XXI əsrin əvvəllərində Gür­cüs­tanda yaranan Azərbaycan ədə­biyyatının inkişaf meyillərini araş­­dırarkən, Borçalı ma­halının hələ qədim vaxtlardan saz-söz məkanı, ustad aşıqlar, nəğ­məkar şairlər yur­du ol­­duğu ki­­mi, bu­rada həmçinin is­­tedadlı yazıçıların da ya­şa­yıb-ya­rat­dıqla­rının, öz oxu­naqlı nəsr əsər­ləri ilə Azər­bay­can ədə­biy­yatını zəngin­ləş­dirdiklərinin şahidi olduq.

Azər­bay­can drama­turgi­ya­sının ba­nisi M.F.Axun­dovu xa­tırlayaq. O, 1857-ci ildə yaz­­dığı “Aldanmış kə­vakib” əsəri ilə Azər­bay­can ədə­biyyatı ta­rixində yeni üslublu realist nəs­ri­mizin yaranmasında əsas rol oynamış, xüsusilə də ədəbiy­ya­tımızda ilk dəfə povest janrının əsasını qoymuş, 1865-ci ildə yazdığı “Kəmalüdövlə mək­tub­ları” adlı fəlsəfi-traktı ilə bədii nəsri­mizin yeni nümunəsini ya­ratmış və özünü böyük bir filosof kimi təsdiq etmişdir.

Eləcə də, Bor­­çalı tor­pa­ğın­da dün­yaya göz açmış, Azər­bay­can nəsrinin, ümu­miy­yətlə, Azər­baycan ədə­biy­yatının zəngin­ləş­məsində böyük və ölçü­yə­gəl­məz əmək sərf etmiş da­hi mü­tə­fək­kir Nə­riman Nəri­manovu, ötən əsrdə nəsri­mi­zin gözəl nümunələrini ya­rat­mış Ab­dul­la Şaiqi və məşhur publisist Ömər Faiq Nemanzadəni bö­yük minnət­darlıqla ya­­da sa­­laq.

Nə­riman Nəri­manov 1893-cü ildə yazıb-tamamladığı “Na­­­­­­danlıq” pyesini Bor­çalının Qı­zıl­hacılı kəndində müəllim işlə­yərkən uşaqların mək­təbə cəlb olunmasında üzləşdiyi çə­tin­­lik­lər, gördüyü hadisələr, burada baş vermiş əhvalatlar əsa­­sında qə­ləmə almışdır. Pyesin ana xəttini kənd müəllimi Məhəmməd ağa ilə nadan mühit və avam vali­deynlər ara­sın­da ge­dən mü­naqişə təşkil edir. Məhəmməd ağa kasıb kəndli uşaqlarını mək­təbə cəlb edib, oxudub təhsil vermək istəyir, avam kəndlilər isə məktəbin, təhsilin əhəmiy­yətini, xey­rini dərk edə bilmədik­lərinə görə övladlarının mək­təbə getmə­lə­ri­ni istəmirlər.
Nə­riman Nəri­manovun “Bahadır və Sona” romanında isə cərəyan edən hadisələr ya­zıçının doğma şəhəri Tiflisdə, gənc­­­­lik illərində təbii mənzərəsinə, ilahi gözəlliyinə valeh ol­du­ğu Sənan dağı, Qocor, Məngilis və s. coğrafi ərazilərdə in­kişaf edir. Yazıçının ata yurdunun, doğma şə­hərinin gözəl­liklərini qələmə alması onun ruhən, qəlbən Borçalıya, doğma şəhərinə möhkəm tellərlə bağlı olduğunu göstərir.

Əsli, nəsli, qohum-əqrəbası bu gün də Sarvanda (in­diki Marneuli şəhərində) yaşayan Abdulla Şaiqin, Hüseyn Mi­na­­saz­­­lının, Kərim bəy Şəriflinin əsər­lərində də Borçalı əra­zisinin dağlı-aranlı zəngin təbiətinin təsvirini görürük.

Abdulla Şaiqin 1910-cu ildə yazdığı “Köç” hekayəsi bu cəhətdən diq­qəti daha çox cəlb edir. Hekayədə aran Bor­ça­lısının kəndlərinin ya­yın is­tisində dağ Bor­­çalısına müvəqqəti köç etməsi, alaçıqların, də­yələrin qu­rulması, vüqarla dayan­mış başı qar­tal­lı dağ­ların in­sanı valeh edən ab-havası, gül-çiçək dənizini xatırladan çəmən­ləri, dərdlərin loğ­manı şəfalı bulaqlarını real boyalarla təsvir etmişdir. Digər tərəfdən də yazıçının təsvirlərində kənd əha­lisi­nin məş­ğu­liy­yəti, məişə­tinin ən maraqlı məqamları, dağ kənd­lərinin axşam və sə­hər­lərini də yer almışdır:
“-...Xüsusən yavaş-yavaş nəfəs alan səhərlərin, axşamların qanadları ucun­dan yayılan sərinlik, dağ çiçəklərinin, cökə ağac­larının qoruqlarda, tarlalarda biçilmiş təzə otların gö­zəl ətri, meşənin axşamlara, səhərlərə məxsus qo­xu­su, bulaqların şırıltı­sı, quşların ötüş­məsi, quzuların mələşməsi, itlərin hü­rüş­məsi, bir-birinə qarışması, obaya başqa bir rəng, başqa bir şəkil verirdi...”
A.Şaiqin 1911-ci ildə yazdığı “Dursun” povesti isə Bor­ça­lı­­nın qədim Candar kən­dində baş verən ha­disələrin təs­vi­ri­nə həsr edilmişdir. Povestin baş qəhrəmanı Dursun da, elə­cə də əsərin dıgər qəh­rəmanları da əsasən Candar kən­dinin sa­kinləridir. Müəl­lif povestdə yazır: “-Dursun Borçalı qə­za­sın­da Candarlı Pirverdinin ilk övladı idi...”

Klassiklərimizin yaratdıqları bu ənə­nələri sonralar Şərif bəy Kərimli, Rza Şah­və­ləd, Ənvər Yu­sif­oğ­lu, Ta­hir Hüseynov, Murtuz Mura­dov və baş­qaları öz ya­ra­dı­cılıq­larında uğur­la davam etdirmişlər.

Tədqiqata cəlb etdiyimiz düvrdə, yəni İkinci Dünya mü­ha­­ri­bəsindən sonra, daha də­­qiq de­­­sək, XX əsrin ikinci yarısın­dan sonra Gürcüstanda yaşayıb-yaradan, Azərbaycan nəs­­­­­­­­­­ri­­nin, bü­tövlükdə isə Azərbaycan ədəbiyyatэnın Bor­çalı qolu­nu zəngin­ləєdirən, in­ki­єaf etdirən na­­­sir­lərin həyat və yara­dэ­cэlэрэna diq­qət yetirdikdə, onlar ara­sında nəsil də­yiю­mə­sinin uрur­la da­vam etdiyi aydın görürük. Və biz bu nə­sil dəyiş­mə­sini şərti ola­­­­­­raq üç mər­hə­lə­yə, yəni Borзalэ na­sir­lərini üç qrupa böl­məyi lazэm bil­miюik:
1. Yaradıcılığa 50-ci illərdə və daha əvvəl başlamış na­sir­lər.
2. Yaradıcılığa 60-80-ci illərdə başlamış nasirlər.
3. Yaradıcılığa 90-cı illərdə və daha sonralar başlamış na­­­­sirlər.
Haqqında söhbət açmaq istədiyimiz yazıçı Əli Abbas da məhz elə ikinci qrupa aid etdiyimiz yazıçılardandır. O, ötən əsrin 60-cı illərində yaradıcılığa başlamışdır. İlk mətbuu he­kayələri - “Durna qatarı”, “Kişi ol” və “Qardaşıma mək­tub” 1962-ci ildə “Sovet Gürcüstanı” (indiki “Gür­cüs­tan”) qə­ze­tində dərc olunub.

* * *

Aydındır ki, 60-cı illərdən başlayaraq Azərbaycan bədii nəs­ri yeni inkişaf mər­­hələsinə qədəm qoyub; bədii nəsrdə ye­ni yaradıcılıq meyilləri formalşıb, yeni möv­zu və prob­le­ma­ti­ka müəyyənləşib. Bu dövrdən başlayaraq bədii nəsrdə milli düşüncəyə n­cəyə daha зox ьstьnlьk verilməklə yanaşı, yazıçının fəal həyat mövqeyi, yeni üslubi istiqamətlər onun zən­gin­li­yi­ni artэrmэю olub. Bədii nəsrdə mьasirlərin həyat tər­zinə, da­xi­li və mənəvi aləminə nьfuz edilib. Təsvirзilik, ha­disəзilik get­­­­­dikcə bə­dii nəsrdə öz yerini yığcamlığa, bədii qayəni təh­kiyə yolu ilə çat­dırmağa verib.

İl­yas Əfəndiyev, İsmayıl Şıx­lı, İsa Hüseynov, Sabir Əhmədov, Anar, Elçin, İsi Mə­lik­za­də, Mövlud Süley­manlı yaradıcılığında çağdaş hə­yatın ger­çək­likləri fərqli təh­kiyə və üslubla təqdim edilib. Ьmu­miy­yətlə, 60-cı illərdən baюla­ya­raq yeni nəsr ax­tarэюla­rэnэn apa­­rэl­masэ onu mövzu, proble­matika, sьjet və obraz ba­xэ­mэn­dan zən­­­gin­ləşdirib. Tənqidзi A.Hьseynov dцvrьn ədəbi pro­se­sini təhlil edərkən haqlэ olaraq qeyd etmiєdir ki: "İndi ədə­bi pro­sesdə daha artэq mənəvi yanрэ, yazэзэ mцvqe­yi­nin qə­tiy­yət­liliyi duyulur, bütünlükdə nəsrimizin etik mövqe­yi­nin fəallığı diqqəti cəlb edir. Ədəbiyyat gerçəkliyə münasi­bə­tinin məna­lılığı, əxlaqi yetkinliyə зaрэrэ­юэ­nэn cazi­bəsi sa­yə­sində irəlilə­yir; forma və sənətkarlэq axtarışlarını da, bəl­lidir ki, ideya-mün­dəricə axtarışları юərtləndirir".

Bizim tədqiq etdiyimiz XX əsrin ikinci yarэsэ və XXI əs­rin əvvəllərində Gьr­cьs­­tanda yaranan Azər­baycan ədə­biy­yatэ­nэn inkişaf meyllərini də təxminən həmin ədəbi prinsiplər müəy­yən­ləşdirmişdir. Bor­çalı ma­halэnda əvvəllər də is­­tedadlэ yaıçıların ya­юa­yэb-ya­ratdэq­larэnэ, öz oxu­naqlı nəsr əsər­ləri ilə Azər­­­bay­can ədə­biyyatэnэ zəngin­ləю­dirdik­lərini yada sal­mэю olsaq, burada bə­dii nəsr ənə­nə­si­nin formalaю­dэрэnэ gцr­mək olar. Professor Fərhad Xuban­lının da qeyd et­diyi kimi: «Bütöv Azər­baycan ədə­­­­­­biy­ya­tэ­nэn bir qolu olan bu ədəbi pro­ses (Gür­­­­cüs­tan­da­kı ədəbi pro­ses - M.B.) zən­gin ənə­­nələr ьzə­­rində yaranıb inkişaf et­miş­dir». Belə ki, bədii nəsrimizin Bor­çalı qolu­nun zəngin­ləş­mə­sində xüsusi xidmətləri olan Nə­­­riman Nə­­­­­­­­ri­­manov, Abdulla Şaiq, Ömər Faiq Neman­zadə, Hüseyn Minasazov, Rza Şah­vələd və baş­qa­larının ənə­nələrini XX əs­rin ikinci ya­rэ­sэnda єərəflə da­vam etdirən Tahir Hüsey­nov, Mur­tuz Mu­ra­dov, Vəli Əli­­ye­v, Hida­yət Bay­ram­lı, Əli Ab­bas, Emin Elsevər (Mah­mudov), Əzim İs­­ma­yıl­lı, Arif Mus­tafazadə, Mirzə Məm­­­­­mədoğlu, Nə­ri­man Əbdül­rəh­manlı, Züm­rüd Or­xan, Eti­mad Başkeçid, Əda­lət İsmayılov və baş­qalarının yara­dıcılığı xьüsusi yer tu­tur.

Onu da qeyd etməliyik ki, Borзalэda poeziya­ya nisbətən bədii nəsrlə məюрul olan­larэn sayэnэn azlэрэ bi­rin­cini domi­nant­lэрэnэ təsdiq etdiyi ki­mi, nəsrin də son yьzildə for­malaю­dэ­рэnэ gцstərir. Bununla belə, yaranan bədii nəsr nь­mu­nə­lə­ri­nin peюəkarlэq, sə­nət­kar­lэq baxэmэn­dan Azər­baycan bə­dii nəs­­­­rini zənginləє­dirən amil­lərdən oldu­рunu xь­su­si olaraq vur­­­рula­malэyэq. Tahir Hьsey­nov, Arif Mus­tafazadə, Əli Ab­bas, Emin Mah­­­­­mu­dov, Nəriman Əb­­­dülrəh­man­lı, Eti­mad Başkeçid, Əda­lət İsmayэlov və baюqalarэnэn bədii nəs­rinin Azər­baycan ədəbi mü­­hitin­də də tanın­ma­sı və akademik təh­lilə cəlb edil­­məsi burada yaranan bədii nəs­rin tutduрu yeri və möv­­qe­yi gös­­tə­rir. Bu ya­zıçı­la­rın yaradэcэ­lэрэ mövzu, proble­mati­ka və janr baxımından mьx­təlif oldu­рu ki­mi, həm də zən­gin və çox­çeşidlidir. Bununla belə, Gürcüs­tanda ya­ra­nan bədii nəsr nь­munələri içərisində hekayə janrı­nın apa­rıcı yer tutduрunu aydэn görmək olur. Lakin son il­lər­də Nə­ri­man Əbdül­rəh­man­lı, Etimad Başkeçid və Ədalət İs­ma­yı­lo­vun ya­ra­dэ­cэlэрэnda roman janrэnэn цnə keçdiyini gör­mək olur ki, bunun da əsas səbəb­lərindən biri onlarэn yara­dэcэlэ­рэnэn Bakэ mьhiti ilə bağ­­­lı ol­masıdır. Gür­cüs­­tanda yaєa­yэb yaradan ya­zıçılar isə, əsasən, hekayə jan­rэ­na üstün­lük ver­mişlər. Gö­rünür so­­vet döv­­ründə Gьrcьs­tan­dakэ ədəbi or­qanlarda iri­həcm­li əsərlər зap etdir­mək mьm­kьn olma­dığın­dan yazıçılar kiçik janra ьstьnlьk vermiюlər.

* * *

XX əsrin ikinci yarısında Gürcüstanda Azərbaycan nəs­rinin inkişafında əməyi olan və yа­радыъылыьа 60-ъи иллярin əv­vəl­lərində baş­­layan tanınmış nasirlərdən biri də Əli Abbas­dır.
Əli Abbas - Əli Qulu oğlu Abbasov 1939-cu il mayın 3-də qədim Bor­­çalı ma­halında, indiki Gürcüstanın Marneuli ra­yonundakı Yuxarı Saral kəndində dünyaya göz açıb və elə hazırda da elə həmin doğma kəndində йа­шайыb-yaradıр.
O, ilk təh­silini doğma kəndində, orta təhsilini isə Sadaxlı kənd orta məktəbində alıb. 1962-ci ldə A.S.Puşkin adına Tbi­lisi Dövlət Pedaqoji İnstitu­tunu, sonra isə APİ-nin filo­lo­giya fakültəsini bitirib.

Bədii yaradıcılı­ğa hələ tələbəykən - A.S.Puşkin adına Tbi­lisi Dövlət Pedaqoji İnstitutunun Azərbaycan bölməsində təhsil alarkən başlayıb. İlk mətbuu he­kayələri - “Durna qa­tarı”, “Kişi ol” və “Qar­da­­şıma mək­tub” məhz elə həmin vaxt 1962-ci ildə “Sovet Gür­cüstanı” (indiki “Gür­cüs­tan”) qəze­tində dərc olunub. Elə hə­min vaxtdan da Azərbaycan və Gürcüstan mətbuatında məh­suldar qələm sahibi kimi vaxt­aşı­rı olaraq tez-tez чап олу­нур, onun mə­qa­lələri və bədii əsərləri щя­мишя охуъулар тя­ря­финдян ряь­бятля гаршыланыр.
Qeyd edək ki, hələ Sovet dцnəmində Gьrcьstan­da ye­ga­nə mət­­buat orqanэmэz olan “Sovet Gьrcьstanэ” (indiki “Gür­cüs­­­­­tan”) qəzetində Əli Ab­­ba­sэn yьzə qədər hekayəsi nəюr olu­­nub.
Bir maarif xadimi kimi bьtьn цmrьnь Borзalэ gənc­lərinin təlim-tər­biyəsinə, on­la­­­rэn maariflən­m­əsinə, ziyalэ kimi for­ma­­laюmasэna həsr edən Əli mьəllim uzun müddət orta mək­təbdə mьəllim iєlə­miє və H.Əliyev adı­­na Gürcüstan Azər­bay­can Humanitar Uni­­ver­si­tetində Azər­­­baycan folklo­rundan mьhazirə oxumuє­dur.
Azərbay­can Yazı­çılar Birliyinin fəxri üzvü olan Əli Abba­s Ulu Bor­ça­lı­nın oxucular tərəfindən ən çox se­vi­lən, ən çox oxu­nan, ən ta­nın­mış ya­zı­çısı və folklor­şü­na­sı­dır. Onun 30-dan artэq kitabэ iюэq ьzьb.
Əli Abbasın nəєr olunmuє əsərləri ilə yaxэndan tanэю ol­duq­dan sonra bцyьk bir inamla belə qə­naə­tə gəlirik ki, onun yara­dэ­cэ­­lэрэnэn əsasэ məрzini Borзalэ mцvzusu təю­kil edir. Əli Ab­bas bьtьn varlэрэ ilə Boзalэya baр­lэ bir yazэзэdэr. Onun elə bir əsəri yoxdur ki, orada Borзalэ barədə nəsə yazэlma­mэю olsun.
Xьsusi olaraq vurрulamalэyэq ki, Əli Abbasэn qələmindən зэxan hər bir yazэda, bцyьklьyьn­dən, ki­зik­liyindən asэlэ ol­ma­­yaraq, istər bədii, istərsə də pub­li­sis­tik yazэ­la­rэnэn hamэ­sэnda əsas fak­tor kimi Borзalэnэn adэ цnə зəkilir, Borзalэnэn bu və ya digər prob­lem­­­­ləri haqqэnda na­rahatlэq цz əksini ta­pэr. Elə buna gц­rə də, onun imzası ilə dərc olunan hər bir əsər oxu­­cular tə­rəfindən rəğbətlə qarşılanır.
Bunu ya­zэзэnэn Ba­kэ­da зap olunmuю «Ba­bə­kər əfsanəsi» («Gənc­lik», 1984) və «Ьn­vansэz mə­həb­bət» («Ya­zэзэ», 1986) adlэ ilk kitabla­rэnda, eləcə də sonralar iюэqьzь gцrmью kitablarэnda toplanmэю ясярля­риндян дя ай­дын эюрмяк мцм­кцн­дцр.
Яli Аббасын биринъи китабында 10 щекайя verilib.
Ədə­biyyatєьnas-alim Hə­mid Və­li­ye­­vin qeyd etdiyi kimi, “heka­yələrin əksəriy­yətində yьksək vətən­pərvərlik hissi, tor­paрa baр­lэlэq gцzəl юtrixlərlə verilmiю­dir” .
«Babəkər əfsanəsi»nin qəhrəman­larэn­dakэ torpaрa baр­lэ­lэq, el-oba sevgisi, vətən mə­həb­bəti, Babəkər daрlarэnda qa­ya­­larэn dibindən sьzь­lən buz bulaqlarэn suyu kimi saf­ və tə­mizdir. Elsevər, Pəricahan xa­nэm, Tu­rab xan el haqqэnda dь­юь­nən, hə­mi­юə el ilə nə­fəs alan, Vətənin, el-obanэn xoю gьnь­nə, юad gьnьnə se­vi­nən adam­lardэr.
Əsərdə Azər­baycanэn зox qə­dim və nadir tarixi abi­də­­lə­rin­­­dən biri olan kцr­pь ilə əla­qədar əfsanə qələmə alэn­mэюdэr.
Babəkər daрla­rэnэn qoy­nunda, Eh­ram зa­yэ­­nэn sahilində ya­юayan gцzəllər gц­zəli Pəricahan xanэ­mэn eюqi зoxlarэnэ bu yer­lərə gətir­miюdir. Юərt isə belədir: sэnэq kцr­pь­nь kim qal­dэr­sa, qэzэ ona ad ediləcək. Muрan­dan Pərica­hanэn eю­­qilə Ba­bəkərə gələn El­­se­vərin el aрsaqqalэ ilə sцhbəti bu yerlərin, onun ca­maa­tэnэn xarak­terini bьtьn parlaqlэрэ ilə aзэb gцstərir. Kцrpь ьzə­rindəki yazэ da bu yerlərin qonaqpər­vərliyi­ni gцzəl sьbut edir: «Ehey! Yol­зu! Ke­зib getmə Borзalэdan biganə sən. Bu torpaрa ayaq basdэn, bircə qismət halal зцrək kəs­mə­lisən!».
El aрsaqqalэ Turab xan Borзalэnэn vuran qoluna, gцrən gц­zьnə, eniюli-yo­xuюlu təpələri aюэb gələn bьkьlməz dizinə bələddir, onun əyilməzliyinə inanэb, зьnki bu elin igid oрul­larэ on­lardan heз də geri qalmayan Pəricahan xanэm kimi qorx­­maz, dьюmənin gцzьnə bэ­зaq olan igid, namuslu və qey­rət­li qэzlarэ var. Else­vər elin dər­dinə əlac tapэr: sэnэq kцr­pь­nь tikir, elə sonsuz sevinc bəxє edir.
Əsərdə Borзalэ mahalэnэn mьxtəlif guюələri - Babəkər daр­­­­larэ, onun min bir зi­зək bi­tirən otlaq və зəmənlikləri, bir-birin­dən gцzəl olan yaylaqlarэ, qartallar yu­vasэ sэl­dэrэm qaya­larэ, diюləri gцynədən buz bu­laq­larэ, uca daрlarэn зeюmə­lərin­dən pay alэb Kьr­lə qovuю­maрa tələsən Ehram (Xram) зayэ, keзil­məz Qa­rayazэ meюəsi, зənli-du­manlэ Baюkeзid daр­larэ sənət­karlэqla təsvir olunur. Oxu­cuda bu torpaрa, bu tor­paрэn adam­larэna hцrmət hissi aюэlanэr.
Kцrpələrin dilindən danэюэlan «Ko­roр­lu cəngisi» və «Şai­rin hədiyyəsi» he­ka­yə­lə­rində də doрma el-obaya, ana vətənə, mь­qəddəs ata yurduna sonsuz sevgi-məhəbbət, həyata baр­lэlэq, yaюlэlara, el aр­saq­qallarэna hцrmət və ehtiram tərbiyə olu­­nur.
Yazıçının «Azərbaycan qadını» jur­nalının 1988-ci ildə nəєr edilmiє 9-cu nömrəsində dərc olunmuє «Цm­rьn keзən gьnləri» hekayəsi keзmiюin ən yaxюэ ənənələrinin bu gьn­lər­də də ya­єar­lэрэ mə­na­sэnda olduqca maraqlэdэr. Yazıçı nəsr əsər­lərinin «hekayə iзərisində he­kayə» for­masэndan mə­ha­rət­lə istifadə et­miє­dir.
Keз­miєin ibrətli mən­zərəsi heka­yədə цz bədii ək­sini tap­mэю və ­ olduqca əhəmiyyətli dərəcədə gцzəl təsvir edil­miє­dir.
Əsərdə keзmiюlə mьasirliyin ara­sэndakэ mə­nəvi kцrpьnьn qэrэl­maz olduрu bir daha xatэr­ladan Əli Abbas yaxюэ dərk edir ki, “keз­miюə əsas­lanmadan bu gьnь dьzgьn qiy­mətlən­dir­mək, sabaha aзэq gцzlə baxmaq mьmkьn de­yil.” O, dialekt və єi­vələrdən də us­talэqla istifadə edərək əsər­ləri­nin dilinə bir qədər də юirinlik qatmэюdэr.
Yazэзэnэn 2008-ci ildə Bakэda nəюr olun­muю “Mənim Bor­зalэm” kitabэnэ diq­qətlə mь­taliə etsək, fikrimizin doрrulu­рu­na єьbhə qal­maz.
Əli Abbas həm də “Зopur Əli”, “Mənim Borзalэm”, “Yovşan ətri”, “Sınıq Kцr­pьdən baю­la­nan tarix”, “Əbə­diy­yət mьd­riklərə məx­susdur”, “Цmrьn keзən gьnləri” və s. ki­mi də­yərli kitablarэnэn mьəllifidir. Onun Bakэda yaюayan ya­ra­dэ­cэ adamla­rэmэzэn adэna ьnvanladэрэ “Borзalэdan mək­tub­lar” adlэ silsilə yazэlarэ da maraq doрurur.
Əli Abbasın bədii yaradıcılığı öz ak­tual­lığı, müasirliyi, möv­­­zu və forma yeniliyi, eləcə də dili­nin yığcam­lığı, şi­rin­li­yi ilə fərq­lənir. Onun bədii nəsr nьmunələrində həya­tэn ger­зək­likləri, sosial mь­hitin realqlarэ təsvir edilir. Hadi­sə­lərin xarak­terik cəhət­lərini müa­sirlik ba­xımından seз­mək bacarэрэ Əli Ab­ba­sэn yaradэ­cэ­lэ­рэ­nэn əsas qayəsidir.
Tanınmış ədəbiyyat­şunas-tənqidçi Vaqif Yusif­linin dili ilə desək, “Yəğcam­lэq, la­ko­nik­lik, obra­zın həyatэnэn bir anэnda bьtцv bir цmьrdən soraq vermək, daha sonra dь­юьn­dьrən mət­­­­­­ləb onun hekayələrinin baю­lэca mə­ziy­yət­lə­rin­dəndir”.
Əli Abbasэn yaradэcэlэрэnda ikinci yeri Azər­baycan və gьr­­­cь xalq­larэnэn dost­­­lu­рu-qardaюlэрэ təєkil edir.
Hələ 1984-cь ildə Bakэda “Gənclik” nəюriy­yatэnda nəюr edilmiю “Babakər Əfsanəsi”, eləcə də 1986-cэ ildə “Yazэзэ” nəєriyyatda зap edilmiю “Ьnvansэz Məhəbbət” kitab­la­rэnda verilmiю heka­yə­lər, burada təsvir olunan hadisələr bizə əsas verir deyək ki, istər Borзalэda, istərsə də Azərbaycanda ya­єa­yэb-yaradan зaр­­­­­daю yazэзэlarэmэz arasэnda onun qədər Azər­­­bay­can və gьr­cь xalq­­larэnэn dostluрunu tərənnьm edən ikinci yazэзэ­mэz yoxdur.
Əli Abbasэn “Babəkər Əfsanəsi” adlanan ilk kitabэnda “Gürcü dili müəllimi”, “Vasili dayı”, “Kör­­­pü” və “Qonaq” povestləri iki xalqэn dost­luрuna həsr olu­nub.
«Gьrcь dili mьəllimi» hekayəsində iki qonєu olan Azər­bay­can və gьrcь xalqla­rэnэn qə­dim dostlu­рun­dan sцhbət aзэ­lэr. Azər­bay­canlэlar yaюayan kənddəki məktəbə gьrcь dili mьəl­limi gцn­də­rilən Maр­vala burada hцr­mətlə qarюэlanэr. Maр­­­vala цzь də yerli ca­maata ehti­ram­la yana­юэr, azər­bay­can­lэ uюaq­larэ цz uюa­рэn­dan ayэrmэr.
Heka­yənin qəh­rəmanlarэ mil­li ayrэ-seз­kilik his­lə­rindən uzaq­­dэrlar. Balaca Gьl­naz Maрvalanэ цz anasэ kimi sevir, kцr­pə Nona da Gьlnazэ doр­ma bacэ hesab edir. Əsəd kiюi mь­­­­­hari­bə­nin y­aratdэрэ son­­suz зətinliklərə bax­ma­yaraq, Maр­valaya, Bakэya getmək ьзьn mad­di yar­dэm gцs­tə­rir.
Kцrpə Gьlnazэn dilindən danэюэlan bu hekayədə daha bir mцvzu - mь­hari­bəyə nif­rət mцv­zusu sənətkarlэqla iюlən­miю­dir. Gьlnazэn anasэ itkin dьюьr. Atasэ Эslam mьha­ri­bə­də yara­lanэr. Bakэda yad bir qadэnэn - mьha­ribədə ərini itir­miю Pəri­nin Maр­valaya, onun qэzэ No­­na­ya, Gьl­naza, Gьlnazэn atasэ Эs­la­ma hцr­mət gцstə­rilməsi fonunda mь­haribəyə dərin nifrət var­dэr.
«Vəsiyyət» hekayəsində də gьrcь və Azərbaycan xalq­larэ­nэn dostluрuna toxunul­muю, bu dostluq Salmanla Revazэn tim­­­­salэnda gцzəl verilmiюdir.
Nasirin “Ьnvansэz Məhəbbət” adlanan ikinci kitabэnda da iki qonєu xalqэn dostluрuna aid povest və he­ka­yə­lər var. Ən maraqlэ olanэ “Səngərdən baєlanan dostluq” po­vestidir.
İstedadlı qələm sahibi olan Əli Abbasın «Onun 20 yaşı var­­dı…» sənədli povesti 1987-ci ildə Gьrcьs­tanэn Xobi ra­yo­­nunun Çaladidi kəndində tə­­bii fəlakət - daюqэn за­маны юз щя­йаты бащасына 28 няфяр эцръц­нц юлц­мцн пянъясиндян го­­па­ран və 29-cu adamэ xilas edərkən юəhid olan азяр­байъанлы сы­рави яс­эяр Ращиб Мяммядовун гящ­ря­ман­лыьына щяср олун­­­­мушдур.
Əli Abbas 2008-ci ildə Bakıda nəюr etdir­diyi “Sınıq kör­pü­­dən başlanan tarix” kitabэnda da Azər­baycan və gьrcь xalq­larэnэn dost­lu­рun­dan bəhs edən tarixi dəlillər gətirməklə bərabər, həyati mi­sal­lardan da istifadə etmiєdir.
Yazıçının “Yov­şan ətri” povestində də iki qonşu xalqın dost­­lu­рundan bəhs edilir.
Ulu Borçalımızın oxucular tərəfin­dən ən зox sevilən, əsər­ləri, məqalə və xatirələri зaрdaю Azərbaycan və Gьr­cьs­tan mətbua­tэnda vaxtaюэrэ dərc olunan, yuxarэda da qeyd etdiyi­miz kimi, Gьrcьstanda yaюayэb-yaradan soydaюlarımız ara­sэn­da ən məhsu­l­dar qələm sa­hi­bi və ən zəh­mətkeş yazıçı ki­mi tanınan Əli Abbas, elmi ic­ti­maiyyət tərəfindən həm də yo­rulmaz tədqiqatзэ və folk­lorşü­nas kimi dəyərləndirilir.
Onun böyük zəhməti hesabına araya-ərsəyə gələn “Bor­çalı folkloru antologiyası” çoxcildliyinə Azər­baycan Aşıqlar Bir­liyinin sədri, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Ni­za­mi Gəncəvi adına Ədəbiyyat İns­titu­tunun elmi işlər üzrə di­rektor müavini, eyni zamanda həmin ins­ti­tutun Şifahi xalq ədə­biyyatı şöbəsinin müdiri, filologiya elm­ləri doktoru, pro­fes­sor Məhərrəm Qasımlının yazdığı rəydə oxuyuruq:
“Topludakı hər mətn Borçalı ruhunu, Borçalı ovqatını əsil folklor koloriti ilə təqdim edir. İriliyindən, xırdalığından asılı olmayaraq hər bir örnəyin görünən və görünməyən aspekt­lə­rində zəngin folklor informasiyaları, tarix və mədəniyyət fakt­­­ları, elat yaşamına məxsus unikal biliklər cəmləşmişdir.
Əli Abbasın bir ömür bahasına ərsəyə gətirdiyi “Borçalı folkloru antologiyası” kitabları həm toplama-tərtib prinsip­lə­ri, həm də elmi sistemləşdirmə meyyarları ilə folklor çox­cil­dliyi üçün tələb olunan əsas normalara tamamilə uyğun gəlir. Çox­cildliyin elmi ictimaiyyət və xalqımız tərəfindən böyük rəğbət və məhəbbətlə qarşılanacağı şübhəsizdir...
Antologiyanın istər oxu­cu­lara təqdim olunan bu iki cilddə, istərsə də peres­pektiv nəşrlə­rində Borçalımızdakı misilsiz saz sərvətimiz həm ayrı-ayrı janr­lar, həm də tarixi-etnoqrafiq də­­yərlər şəbə­kəsi daxilin­də oxu­culara çatdırılır.”
AMEA-nэn “Folk­lor və etnorafiya” elmi jurnalэnэn redak­siya hey­yətinin ьzvь­ olan Əli Ab­bas dцrd cild­lik “Borзalэ folk­loru atologiyasэ”ndan sonra “Borçalı mifolo­giyası” (I cild, Bakı, 2013) və “Haq­­qa sarı” (Tiflis, 2016) adlı kitablarnıı nəşr etdirib. Qeyd edək ki, hə­min kitablar Türkiyə folk­lor­юunaslarэ tə­rəfin­dən də ma­raq­la qarюэlanэb və yaxэn za­manlarda orada da nəєri plan­laє­dэ­rэ­lэr.
Məhz ßëè Àááàñûí uzun illər çəkdiyi bö­yük zəhməti və gər­­­­gin əməyi sayəsində Borçalıda ya­şa­yıb-yaratmış Şair Ağa­­­­­­­­­­­­­ca­nın yaradıcılığının toplama­sı və 2006-cı ildə Bakı­da­kı “Borçalı” nəşriyyatında “Dəryadı-wm­mandı Şair Ağa­can” adlı 2 cildlik kitabın bu sə­tir­lərin müəllifinin na­şirliyi ilə oxu­­­cu­ların ixtiyarına verilməsi də bu baxımdan xü­susilə təq­dirə­layiqdir.
Əli Abbas nakam taleli aşığımız olan İsgəndər Ağba­ba­la­nın yara­dıcı­lığından iba­rət şeirləri də toplayıb nəşr etdirib. “Azər­­­baycan ədə­biyyatı antolo­gi­yası - Borçalı” (Bakı, 2008) ki­­­tabının da tərtib­çisi olan Əli Abbas həmзinin, 2007-ci ildə gцrkəmli tьr­ko­loq, tanэnmэю dilзi-alim, Nyu-York Elmlər Aka­­de­mi­yasэ­nэn akade­mi­ki, filologiya elmləri doktoru, pro­fes­sor Mə­dəd Зo­banovun anadan olmasэnэn 70 llik yubileyi mьnasibətilə alimin mənalı ömür yoluna, onun həyat və ya­ra­dıcılığı­na, elmi-peda­qo­ji və ictimai fəaliyyətinə həsr olun­muє 712 səhifə­lik “Elm fə­daisi” kita­bэ­nэ nəюr et­di­rib.
Bütün bunlardan başqa, tanınmış el qəhrəmanı, 1918-ci ildə Borçalıda baş vermiş gürcü-er­­məni müha­ribəsində şücaət gös­tər­­­miş Çopur Əli haqqında yazdığı “Çopur Əli” (Bakı, 2007) və bu möv­zu­da bir sıra başqa ki­tabların müəl­lifi­ olan Əli Abbas, həm də “Ədə­biyyat müdriklərə məxsus­dur”, “XIX əsr Azərbaycan-Gür­cüs­tan ədə­biyyatı ta­rixi” və s. kitab­la­rını da nəşr etdirib.

Əli Abbas “Qızıl qələm”, “Nə­ri­man Nəri­ma­­nov” və “Ab­dul­la Şaiq” müka­fatları laureatı­dır.
O, Azər­­­baycan Yazıçı­lar Bir­liyinin fəx­ri üzvü və Bir­li­yin XII qu­rul­ta­yı­na nü­ma­­yəndə seçilib.

Əli Ab­basın əmə­­yi dövlət və hö­­ku­mət tə­rə­fin­dən də yük­­sək qiy­mət­­lən­dirilib. O, 2012-ci il sent­yabrın 17-də Gür­­cüstan höku­mə­­­tinin başçısı M.Saa­­ka­şvi­linin sə­rəncamı ilə “Şərəf” ordeni ilə təl­tif edil­ib.


Müşfiq BORÇALI,
31 mart, 2018-ci il.


Bax: "BORÇALININ AĞSAQQAL YAZIÇISI" (Əli Abbas - 80).
Naşiri, redaktor və ön sözün müəllifi
Müşfiq BORÇALI.
Bakı, “BORÇALI”, 2018, səh.3-24.

ZiM.Az


.