Azərbaycan təhsilinə, elminə, ədəbiyyatına, poeziyasına bu günlərdə ağır bir itgi üz vermişdir. Şair, tərjüməçi, alim Əflatun Sarajlı elə iş başındaja qəflətən ürək tutmasından vəfat etmişdir.Əflatun Yunus oğlu (Məmmədli) Sarajlı 1936-jı il dekabrın 5-də Borçalı mahalının Bolus bölgəsinin Sarajlı kəndində anadan olmuşdur. Ə.Saraclı 1944-1952-ji illərdə Sarajlı kənd səkkizillik məktəbində oxumuş, 1952-1956-jı illərdə Borçalı Pedaqoci Texnikumunu, 1956-1961-ji illərdə isə A.S.Puşkin adına Tbilisi Dövlət Pedaqoci İnstitutunun tarix-filalogiya fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir. 1961-1962-ji illərdə həmin institutun Azərbayjan dili və ədəbiyyatı kafedrasında baş laborant, müəllim kimi çalışmışdır. Rəsmi dövlət mühazirəçisi kimi Marneuli (Sarvan), Dmanisi (Başkeçid), Bolnisi (Bolus), Qardabani (Qarayazı) və başqa rayonlarda şair, mühazirəçi kimi görüşlərdə olmuş, şeirləri və gürjü ədəbiyyatından tərjümələri ilə çıxış etmişdir. Gürjüstan mətbuatında, radio və televiziyada çıxışları ilə rəğbət qazanmışdır. M.Hüseyn, M.İbrahimov, M.Rahim, H.Arif, Ə.Kürçaylı, V.Babanlı kimi yazıçı və şairlərlə birlikdə Gürjüstanlı oxujularla görüşlər və şeir, sənət məjlisləri keçirmişdir. Ə.Sarajlı gürjü poeziyasının orcinaldan Azərbayjan türkjəsinə ən yaxşı tərjüməçisi kimi tanınır. Ə.Sarajlı 1962-ji ilin iyulundan ailə durumu ilə bağlı Bakıya köçmüşdür. Bir neçə ay "Azərbayjan" qəzetində, həmin ilin noyabrından isə Azərbayjan Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda XIX-XX yüzillər Azərbayjan Ədəbiyyatı şöbəsində önjə kiçik elmi işçi, sonra böyük, aparıjı, baş elmi işçi vəzifələrində çalışmışdır. İndi həmin institutun Yeni dövr Azərbayjan ədəbiyyatı şöbəsinin müdiridir.Onun rəhbərliyi ilə xeyli elmlər doktorları, elmlər namizədləri XIX-XX yüzillər ədəbiyyatımızın problemlərini araşdırmışdır. Ə.Sarajlı 1967-ji ildə "Azərbayjan uşaq və gənjlər mətbuatında ədəbiyyat" mövzusunda namizədlik, 1984-jü ildə isə "XIX yüzilliyin sonu - XX yüzilliyin əvvəllərində Azərbayjan bədii nəsrinin inkişaf problemləri" mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. İnstitutda Gənj Alimlər Şurasına rəhbərlik etmişdir. Azərbayjan Dövlət Pedaqoci İnstitutunda, Azərbayjan Politexnik və İnşaat İnstitutlarında, Gənjə Dövlət Pedaqoci İnstitutunda və başqa ali məktəblərdə dərs və imtahanlar aparmış, dövlət imtahan komissiyasının sədri olmuşdur. 1980-ji illərdə Azərbayjan Dövlət Pedaqoci İnstitutunda, Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda Elmi Şuranın, İxtisaslaşdırılmış Müdafiə Şurasının, eləjə də Azərbayjan Yazıçılar Birliyinin üzvü kimi ədəbi-elmi kadrların yetişdirilməsində böyük xidmət göstərmişdir.Əflatun Sarajlı XIX-XX yüzillər ədəbiyyatımızın görkəmli mütəxəssislərindəndir. 200-ə yaxın məqalənin, on elmi, bədii kitabın müəllifidir. Onun "Azərbayjan uşaq ədəbiyyatı" (1977), "Azərbayjan bədii nəsri" (1983), "Abdulla Şaiq" (1984) kimi kitabları elmi ijtimaiyyət tərəfindən və xariji ölkələrdə yüksək qiymətləndirilmişdir. Ə.Sarajlının "Zeynalabdin Marağalı" əsəri isə bu yazıçı haqqında Azərbayjanda və Yaxın Şərqdə ilk kitabdır və bununla "Azərbayjanın görkəmli adamları" seriyasının əsasını qoymuşdur. 2007-ji ildə isə “Elm” nəşriyyatı onun "Azərbayjan yazıçıları Jümhuriyyət dönəmində (1918-1920)" adlı sanballı elmi əsərini nəfis şəkildə çap etmişdir. Onun Azərbayjan-gürjü ədəbi ilişgilərinə aid araşdırmaları da öz yeniliyi, elmiliyi və çağdaş məsələlərə yeni münasibəti ilə seçilir. Xüsusilə Ş.Rustaveli ilə, XIX-XX yüzillər gürjü ədəbiyyatı ilə bağlı araşdırmaları dəyərlidir. Gürjü ədəbiyyatından tərjümələri "Bir sinədə iki ürək", "Sayat Nova", "Torpaq çəkir", "Kür Xəzərə qovuşur" və başqa kitablarda, dərgilərdə toplanmış, "Günahsız Abdulla" (M.Javaxişvili) və "Kukaraça" (N.Dumbadze) povestlərinin tərjüməsi əsasında televiziya tamaşaları hazırlanmışdır. Elə bu xidmətlərinə görə də Gürjüstan prezidenti E.Şevardnadze onu “Şərəf” ordeni ilə təltif etmişdir.O, Azərbayjan Xalq Jümhuriyyəti dövrü ədəbiyyatının da ilk araşdırıjılarındandır. İstiqlalımızın 80 illiyi münasibəti ilə çıxan (1998) "Azərbayjan Xalq Jümhuriyyəti" fundamental kitabının "İjtimai gerçəklik və mənəvi-ideoloci mühit", "Nəsr" fəsillərini də Ə.Sarajlı yazmışdır. Onun təşkilatçılığı ilə hazırlanan bu əsər dövlət tərəfindən mükafatlandırılmışdır.Əflatun Sarajlı Azərbayjan Yazıçılar Birliyinin üzvü kimi də məhsuldar çalışır. Bədii yaradıjılığa erkən başlayan müəllif 1956-jı ildən - Borçalı Pedaqoci Texnikumunda oxuyarkən mətbuatda çıxış etmiş, ilk şeri həmin rayonun "Stalin yolu" qəzetində dərj olunmuşdur. Bundan sonra şeirləri və tərjümələri "Gürjüstan", "Azərbayjan gənjləri", "Ədəbiyyat və injəsənət", "Sovet kəndi" "Gənjlik", "Azərbayjan" qəzet və curnallarında çap edilmişdir. Onun "Borçalı harayı", “Dünya həmən dünyadır” (Bakı, “Borçalı” nəşriyyatı, 2001) şeirlər kitabları yurdumuzun dünəni, bu günü və gələjəyi, xalq hərəkatı, azadlıq, istiqlal, yeni həyat haqqında düşünjələrdən ibarətdir. Şairin əsərləri Azərbayjanda, Gürjüstanda və qardaş Türkiyədə də maraqla qarşılanır. Şeirləri vallara, kasetlərə yazılıb, aşıqlar tərəfindən oxunur. Şair öz şeirləri ilə mətbuat orqanlarında fəal çıxış edən qeyrətli, milli, türkçü ziyalılarımızdandır. Türkçü şair, türkçü alim kimi tanınır. O, Azərbayjan ədəbiyyatında və Azərbayjan yazıçılarının yaradıjılığında da azadlıq, müstəqillik və türkçülük məsələlərinin araşdırılmasına üstünlük verib. J.Məmmədquluzadə, Ü.Hajıbəyli, Y.V.Çəmənzəminli, A.Şaiq, J.Jabbarlı, M.Hadi, Ə.Javad, kimi istiqlalçı, mollanəsrəddinçi, türkçü ustadların yaradıjılığının bu sahəsini də ilk dəfə Ə.Sarajlı araşdırıb. Ömür vəfa versəydi hələ daha nələr yaradardı.... Təəssüf... Təəssüf ki, ölüm aman vermədi... “Yaşa ürəyinjə, köç ürəyində...” (“Borçalı”, 2008, 200 səh.) adlı son kitabını belə görə bilmədi...Amma...Əflatun Sarajlının əziz xatirəsi daim onu tanıyanların qəlbində əbədi yaşayacaqdır!..
Azərbaycan Respublikası “Təhsil” Mərkəzi, “Borçalı” nəşriyyatı, “Təhsil” və “Şərqin səsi” qəzetlərinin kollektivi adından
Müşfiq BORÇALI. ¹ 01 (205) Yanvar 2008-ci il.
ƏFLATUN SARACLI-65
ŞAİR, TƏRCÜMƏÇİ VƏ ALİM
XX əsrin 50-ci illərinin ikinci yarısı, Tiflisin qaynar şəhər həyatı. Pedaqoji institutun tarix-filologiya fakultəsinin Azərbaycan bölməsi... Biz, həmin, fakültənin ikinci kursunda oxuyurduq. Birinci kursda isə, qədim Borçalının axar-baxarlı guşələrindən olan Saraclı kəndindən də bir nəfər gənc oğlan oxuyurdu... O, elə ilk günlərdən tələbələrin də, müəllimlərin də diqqətini özünə cəlb etmişdi... Sakit və həlim xarakterli bu cavan oğlanın tələbəlik intizamı və əxlaqı ilə onun elmin sirlərinə dərindən yiyələnməsi, müstəqil mütaliəsi, çalışqanlığı bir-birinə elə həmahəng idi ki... O, elə tələbəliyinin ilk illərindən poeziya həvəskarı kimi tanındı, kövrək və ümidverici şerləri müxtəlif qəzetlərdə nəşr olunurdu, radio dalğalarında efirdə səslənirdi... Bu ilk müvəffəqiyyət onu elə ruhlandırdı ki, sanki gündüz də, gecə də ona azlıq edirdi. Həftələr, aylar bir-birini əvəz edib, il olurdu... Hər həftə, hər ay, hər il bir pillə yuxarı zirvələrə qaldırırdı... Yorulmaz, usanmaz tələbəlik həyatı keçirən və zirvələrdə özünə bir məkan tutmağa can atan cavan oğlan indi müdrik yaşına çatmış filologiya elmləri doktoru, professor Əflatun Saraclı idi...
Gənc şairin şerlərinin auditoriyası, oxucu kütləsi gündən-günə çoxalırdı, şerləri həvəskarların dillərində əzbər söylənir, aşıqlar tərəfindən saz havalarında ifa olunurdu... Həmçinin, O, tez-tez Tələbə Elmi Cəmiyyətinin konfranslarında elmi məruzələrlə çıxış edirdi. O, bu sahədə də böyük tələbə nailiyyəti əldə edirdi, məruzələri "Fəxri Fərman" və "Diplom"lara layiq görülürdü... Bu isə, onun gələcəkdə elmin yüksək zirvəsinə qalxmasından xəbər verirdi... Tələbəlik illərinin son kurslarında isə, onun ara-sıra tərcümələri də görünməyə başladı. Gürcü ədəbiyyatından tərcümə etdiyi ilk şerləri "Şərqin şəfəqi" qəzetinin səhifələrində çap edilir, radio dalğalarında səslənirdi...
Əflatun Saraclı IV-V kurslarda oxuduğu zaman, demək olar ki, özünün gələcək yolunu müəyənləşdirmişdir. Həm də bu yol tək deyil, kompleks, mürəkkəb, çətin, daşlı-kəsəkli, enişli-yoxuşlu bir yol idi... Ə.Saraclının yaradıcılığı, artıq, üç istiqamətdə asta-asta, ağır-ağır ləngər vura-vura pillələri bir-bir qalxırdı. O, yaradıcılığa poeziya həvəskarı kimi gəlmiş, lakin qısa bir vaxtdan sonra özünü istedadlı şair kimi təsdiq etmiş, peşəkar elmi tədqiqatçı və tərcüməçi kimi yetişmiş və püxtələşmişdir. İndi onun yaradıcılığında bədii təfəkkürlə elmi təfəkkür elə qaynayıb-qarışmış, elə sğrətlə inkişaf etmişdir ki, bu da onun yaradıcılığında elm və tərcüməçilik sahələrinin tamamilə həmahəng şəkildə inkişaf etməsinə geniş imkan vermişdir...
Ə.Saraclının ilkin kövrək misralarından üzü bəri bütün şeirlərinin leytmotivində əsasən, iki mühüm anlayış-"ana laylası" və "Vətən məhəbbəti" özünə elə bir yer tapmışdır ki, bir anlığa şairi bu bəşəri hisslərdən və duyğulardan kənarda düşünmək, təsəvvür etmək olmur. Bu hisslər və duyğular onun elmi tədqiqat əsərlərində də, hətta, tərcümələrində də çox qürurlu səslənir...
...Bu baxımdan «Borzalı» nəşriyyatının direktoru Mğşfiq Zobanlı tərəfindən şairin 65 illiyk yubileyinə hədiyyə olaraq zap olunmuş və elə bu gğnlərdə nəfis şəkildə işıqüzü görmüş "Dünya həmən dünyadı" ("Borçalı", Bakı, 2001) adlı kitabı təqdirə layiqdir. (Kitabın redaktoru sevimli şairimiz, Millət vəkili Zəlimxan Yaqub, naşiri Müşfiq Borçalı, "Vətən və yurd sevgili nəğmələr" adlı ön sözün müəllifi isə şair Hizami Saraclıdır).
Kitaba mğəllifin mğxtəlif illərdə yazdığı şerləri və "Xumar" poeması daxil edilmişdir.
Poeziya həvəskarlarının və tələbkar oxucuların öhdəsinə verilmiş bu kitabın "Eli Saraclıdı, yurdu Borçalı" rubrikası altında toplanan şerlərində "Qafqazın qoynunda dürdü Borçalı" deyən şairin poetik yaradıcılığının ümumi mündərəcəsini, məzmununu və el-oba və yurd sevgisi, xalq məhəbbəti, qədim Borçalının axar-baxarlı guşələri, başı ağ çalmalı dağları, sərin büllur bulaqları, bol nemətli zəmiləri, bağ-bağatları, sazlı-sözlü dünyası öz geniş bədii əksini tapmışdır.
"Odlar diyarından olmayıb uzaq,
Qafqazın qoynunda dürdü Borçalı!
Bir yandan Göyçədi, bir yandan Qazax,
Bir yandan Tiflisdi, Kürdü Borçalı!
Havası dərmandı, yeri cəvahir,
Təbiət bülbüldü, insanlar şair.
Dostluqda vəfalı, sənətdə mahir,
Döyüş meydanında şirdi Borçalı"
Yaxud:
"Gəl deyim yaxşı tanı,
Gör nə məkandı Borçalı.
Sınıq körpü, Qarayazı,
Saral, Sarvandı Borçalı.
Başkeçid, Sarfdərə.
Gümrü, dumandı Borçalı
Calaloğlu, Qarakilsə,
Göyçə-Sevandı Borçalı".
Kitabı oxuyub, son misralar üzərində dərindən düşünəndə hiss edirsən ki, şair XIX-XX əsrlərdə xalqımızın başına gətirilən müsibətlər və fəlakətləri, Vətənimizin və torpaqlarımızın yadelli düşmənlər tərəfindən parçalanması, represiyalar və soyqırımı nəticəsində soydaşlarımızın tarixi Azərbaycanın qərb ərazilərindən dədə-baba torpaqlarından qovulması, tarixi toponimlərin dəyişdirilib yadlaşdırılması, tariximizin təhrif edilməsi, mənfur Sovet ideologiyasının təzyiqi altında "özümüzə qarşı özümüzdə düşmən obrazı" yaradılması, milli və ictimai ədalətsizliklər rəssam fırçasından çıxmış bir bədii mənzərə kimi göz önündə canlanır, elə həmin andaca oxucunu düşünməyə... və müəyyən nəticə çıxarmağa sövq edir...
Şair demişkən:
"Əflatun Saraclı-adım ünvanım,
Borçalı ilk yurdum, son xanimanım,
Bütöv Azərbaycan doğma məkanım,
O taylı, bu taylı sənətkaram mən".
Nəhayət, fürsətdən istifadə edərək, Əflatun müəllimi anadan olmasının 65 illiyi və eləcə də "Dünya həmən dünyadı" adlı yeni şerlər kitabının işıq üzü görməsi münasibətilə ürəkdən təbrik edir və ona yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzulayırıq!
M.ÇOBANOV,
Hyu-York Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü,
filologiya elmləri doktoru, professor.
«Şərqin səsi» qəzeti,
№12 (65-66), yanvar, 2002.
Əflatun Yunus oğlu (Məmmədli) Sarajlı 1936-jı il dekabrın 5-də Borçalı mahalının Bolus bölgəsinin Sarajlı kəndində anadan olmuşdur. Ə.Sarajlı 1944-1952-ji illərdə Sarajlı kənd səkkizillik məktəbində oxumuş, 1952-1956-jı illərdə Borçalı Pedaqoci Texnikumunu, 1956-1961-ji illərdə isə A.S.Puşkin adına Tbilisi Dövlət Pedaqoci İnstitutunun tarix-filalogiya fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir. 1961-1962-ji illərdə həmin institutun Azərbayjan dili və ədəbiyyatı kafedrasında baş laborant, müəllim kimi çalışmışdır. Rəsmi dövlət mühazirəçisi kimi Marneuli (Sarvan), Dmanisi (Başkeçid), Bolnisi (Bolus), Qardabani (Qarayazı) və başqa rayonlarda şair, mühazirəçi kimi görüşlərdə olmuş, şeirləri və gürjü ədəbiyyatından tərjümələri ilə çıxış etmişdir. Gürjüstan mətbuatında, radio və televiziyada çıxışları ilə rəğbət qazanmışdır. M.Hüseyn, M.İbrahimov, M.Rahim, H.Arif, Ə.Kürçaylı, V.Babanlı kimi yazıçı və şairlərlə birlikdə Gürjüstanlı oxujularla görüşlər və şeir, sənət məjlisləri keçirmişdir. Ə.Sarajlı gürjü poeziyasının orcinaldan Azərbayjan türkjəsinə ən yaxşı tərjüməçisi kimi tanınır. Ə.Sarajlı 1962-ji ilin iyulundan ailə durumu ilə bağlı Bakıya köçmüşdür. Bir neçə ay "Azərbayjan" qəzetində, həmin ilin noyabrından isə Azərbayjan Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda XIX-XX yüzillər Azərbayjan Ədəbiyyatı şöbəsində önjə kiçik elmi işçi, sonra böyük, aparıjı, baş elmi işçi vəzifələrində çalışmışdır. İndi həmin institutun Yeni dövr Azərbayjan ədəbiyyatı şöbəsinin müdiridir.Onun rəhbərliyi ilə xeyli elmlər doktorları, elmlər namizədləri XIX-XX yüzillər ədəbiyyatımızın problemlərini araşdırmışdır. Ə.Sarajlı 1967-ji ildə "Azərbayjan uşaq və gənjlər mətbuatında ədəbiyyat" mövzusunda namizədlik, 1984-jü ildə isə "XIX yüzilliyin sonu - XX yüzilliyin əvvəllərində Azərbayjan bədii nəsrinin inkişaf problemləri" mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. İnstitutda Gənj Alimlər Şurasına rəhbərlik etmişdir. Azərbayjan Dövlət Pedaqoci İnstitutunda, Azərbayjan Politexnik və İnşaat İnstitutlarında, Gənjə Dövlət Pedaqoci İnstitutunda və başqa ali məktəblərdə dərs və imtahanlar aparmış, dövlət imtahan komissiyasının sədri olmuşdur. 1980-ji illərdə Azərbayjan Dövlət Pedaqoci İnstitutunda, Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda Elmi Şuranın, İxtisaslaşdırılmış Müdafiə Şurasının, eləjə də Azərbayjan Yazıçılar Birliyinin üzvü kimi ədəbi-elmi kadrların yetişdirilməsində böyük xidmət göstərmişdir.Əflatun Sarajlı XIX-XX yüzillər ədəbiyyatımızın görkəmli mütəxəssislərindəndir. 200-ə yaxın məqalənin, on elmi, bədii kitabın müəllifidir. Onun "Azərbayjan uşaq ədəbiyyatı" (1977), "Azərbayjan bədii nəsri" (1983), "Abdulla Şaiq" (1984) kimi kitabları elmi ijtimaiyyət tərəfindən və xariji ölkələrdə yüksək qiymətləndirilmişdir. Ə.Sarajlının "Zeynalabdin Marağalı" əsəri isə bu yazıçı haqqında Azərbayjanda və Yaxın Şərqdə ilk kitabdır və bununla "Azərbayjanın görkəmli adamları" seriyasının əsasını qoymuşdur. 2007-ji ildə isə “Elm” nəşriyyatı onun "Azərbayjan yazıçıları Jümhuriyyət dönəmində (1918-1920)" adlı sanballı elmi əsərini nəfis şəkildə çap etmişdir. Onun Azərbayjan-gürjü ədəbi ilişgilərinə aid araşdırmaları da öz yeniliyi, elmiliyi və çağdaş məsələlərə yeni münasibəti ilə seçilir. Xüsusilə Ş.Rustaveli ilə, XIX-XX yüzillər gürjü ədəbiyyatı ilə bağlı araşdırmaları dəyərlidir. Gürjü ədəbiyyatından tərjümələri "Bir sinədə iki ürək", "Sayat Nova", "Torpaq çəkir", "Kür Xəzərə qovuşur" və başqa kitablarda, dərgilərdə toplanmış, "Günahsız Abdulla" (M.Javaxişvili) və "Kukaraça" (N.Dumbadze) povestlərinin tərjüməsi əsasında televiziya tamaşaları hazırlanmışdır. Elə bu xidmətlərinə görə də Gürjüstan prezidenti E.Şevardnadze onu “Şərəf” ordeni ilə təltif etmişdir.O, Azərbayjan Xalq Jümhuriyyəti dövrü ədəbiyyatının da ilk araşdırıjılarındandır. İstiqlalımızın 80 illiyi münasibəti ilə çıxan (1998) "Azərbayjan Xalq Jümhuriyyəti" fundamental kitabının "İjtimai gerçəklik və mənəvi-ideoloci mühit", "Nəsr" fəsillərini də Ə.Sarajlı yazmışdır. Onun təşkilatçılığı ilə hazırlanan bu əsər dövlət tərəfindən mükafatlandırılmışdır.Əflatun Sarajlı Azərbayjan Yazıçılar Birliyinin üzvü kimi də məhsuldar çalışır. Bədii yaradıjılığa erkən başlayan müəllif 1956-jı ildən - Borçalı Pedaqoci Texnikumunda oxuyarkən mətbuatda çıxış etmiş, ilk şeri həmin rayonun "Stalin yolu" qəzetində dərj olunmuşdur. Bundan sonra şeirləri və tərjümələri "Gürjüstan", "Azərbayjan gənjləri", "Ədəbiyyat və injəsənət", "Sovet kəndi" "Gənjlik", "Azərbayjan" qəzet və curnallarında çap edilmişdir. Onun "Borçalı harayı", “Dünya həmən dünyadır” (Bakı, “Borçalı” nəşriyyatı, 2001) şeirlər kitabları yurdumuzun dünəni, bu günü və gələjəyi, xalq hərəkatı, azadlıq, istiqlal, yeni həyat haqqında düşünjələrdən ibarətdir. Şairin əsərləri Azərbayjanda, Gürjüstanda və qardaş Türkiyədə də maraqla qarşılanır. Şeirləri vallara, kasetlərə yazılıb, aşıqlar tərəfindən oxunur. Şair öz şeirləri ilə mətbuat orqanlarında fəal çıxış edən qeyrətli, milli, türkçü ziyalılarımızdandır. Türkçü şair, türkçü alim kimi tanınır. O, Azərbayjan ədəbiyyatında və Azərbayjan yazıçılarının yaradıjılığında da azadlıq, müstəqillik və türkçülük məsələlərinin araşdırılmasına üstünlük verib. J.Məmmədquluzadə, Ü.Hajıbəyli, Y.V.Çəmənzəminli, A.Şaiq, J.Jabbarlı, M.Hadi, Ə.Javad, kimi istiqlalçı, mollanəsrəddinçi, türkçü ustadların yaradıjılığının bu sahəsini də ilk dəfə Ə.Sarajlı araşdırıb. Ömür vəfa versəydi hələ daha nələr yaradardı.... Təəssüf... Təəssüf ki, ölüm aman vermədi... “Yaşa ürəyinjə, köç ürəyində...” (“Borçalı”, 2008, 200 səh.) adlı son kitabını belə görə bilmədi...Amma...Əflatun Sarajlının əziz xatirəsi daim onu tanıyanların qəlbində əbədi yaşayajaqdır!..
Azərbayjən Respublikası “Təhsil” Mərkəzi, “Borçalı” nəşriyyatı, “Təhsil” və “Şərqin səsi” qəzetlərinin kollektivi adındanMüşfiq BORÇALI. ¹ 01 (205) Yanvar 2008-ci il.
ƏFLATUН SARACLI-65
ŞAİR, TƏRCÜMƏÇİ ВЯ ALİM
XX əsrin 50-ci illərinin ikinci yarısı, Tiflisin qaynar şəhər həyatı. Pedaqoji institutun tarix-filologiya fakultəsinin Azərbaycan bölməsi... Biz, həmin, fakültənin ikinci kursunda oxuyurduq. Birinci kursda isə, qədim Borçalınıн axar-baxarlı guşələrindən olan Saraclı kəndindən də bir nəfər gənc oğlan oxuyurdu... O, elə ilk günlərdən tələbələrin də, müəllimlərin də diqqətini özünə cəlb etmişdi... Sakit və həlim xarakterli bu cavan oğlanın tələbəlik intizamı və əxlaqı ilə onun elmin sirlərinə dərindən yiyələnməsi, müstəqil mütaliəsi, çalışqanlığı bir-birinə elə həmahəng idi ki... O, elə tələbəliyinin ilk illərindən poeziya həvəskarı kimi tanındı, kövrək və ümidverici şerləri müxtəlif qəzetlərdə nəşr olunurdu, radio dalğalarında efirdə səslənirdi... Bu ilk müvəffəqiyyət onu elə ruhlandırdı ki, sanki gündüz də, gecə də ona azlıq edirdi. Həftələr, aylar bir-birini əvəz edib, il olurdu... Hər həftə, hər ay, hər il bir pillə yuxarı zirvələrə qaldırırdı... Yorulmaz, usanmaz tələbəlik həyatı keçirən və zirvələrdə özünə bir məkan tutmağa can atan cavan oğlan indi müdrik yaşına çatmış filologiya elmləri doktoru, professor Əflatun Saraclı idi...
Gənc şairin şerlərinin auditoriyası, oxucu kütləsi gündən-günə çoxalırdı, şerləri həvəskarların dillərində əzbər söylənir, aşıqlar tərəfindən saz havalarında ifa olunurdu... Həmçinin, O, tez-tez Tələbə Elmi Cəmiyyətinin konfranslarında elmi məruzələrlə çıxış edirdi. O, bu sahədə də böyük tələbə nailiyyəti əldə edirdi, məruzələri "Fəxri Fərman" və "Diplom"lara layiq görülürdü... Bu isə, onun gələcəkdə elmin yüksək zirvəsinə qalxmasından xəbər verirdi... Tələbəlik illərinin son kurslarında isə, onun ara-sıra tərcümələri də görünməyə başladı. Gürcü ədəbiyyatından tərcümə etdiyi ilk şerləri "Şərqin şəfəqi" qəzetinin səhifələrində çap edilir, radio dalğalarında səslənirdi...
Əflatun Saraclı IV-V kurslarda oxuduğu zaman, demək olar ki, özünün gələcək yolunu müəyənləşdirmişdir. Həm də bu yol tək deyil, kompleks, mürəkkəb, çətin, daşlı-kəsəkli, enişli-yoxuşlu bir yol idi... Ə.Saraclının yaradıcılığı, artıq, üç istiqamətdə asta-asta, ağır-ağır ləngər vura-vura pillələri bir-bir qalxırdı. O, yaradıcılığa poeziya həvəskarı kimi gəlmiş, lakin qısa bir vaxtdan sonra özünü istedadlı şair kimi təsdiq etmiş, peşəkar elmi tədqiqatçı və tərcüməçi kimi yetişmiş və püxtələşmişdir. İndi onun yaradıcılığında bədii təfəkkürlə elmi təfəkkür elə qaynayıb-qarışmış, elə sцrətlə inkişaf etmişdir ki, bu da onun yaradıcılığında elm və tərcüməçilik sahələrinin tamamilə həmahəng şəkildə inkişaf etməsinə geniş imkan vermişdir...
Ə.Saraclının ilkin kövrək misralarından üzü bəri bütün şeиrlərinin leytmotivində əsasən, iki mühüm anlayış-"ana laylası" və "Vətən məhəbbəti" özünə elə bir yer tapmışdır ki, bir anlığa şairi bu bəşəri hisslərdən və duyğulardan kənarda düşünmək, təsəvvür etmək olmur. Bu hisslər və duyğular onun elmi tədqiqat əsərlərində də, hətta, tərcümələrində də çox qürurlu səslənir...
...Bu baxımdan «Борчалы» няшриййатынын директору Мцшфиг Чобанлы тяряфиндян şairin 65 иллийк йубилейиня щядиййя олараг чап олунмуш вя еля бу эцнлярдя няфис шякилдя işıqüzü görmüş "Dünya həmən dünyadı" ("Borçalı", Bakı, 2001) adlı kitabı təqdirə layiqdir. (Kitabın redaktoru sevimli şairimiz, Millət vəkili Zəlimxan Yaqub, naşiri Müşфiq Borçalı, "Vətən və yurd sevgili nəğmələr" adlı ön sözün müəllifi isə шаир Hizami Saraclıdır).
Китаба мцяллифин мцхтялиф иллярдя йаздыьы şerləri və "Xumar" poeması daxil едилмишдир.
Poeziya həvəskarlarının və tələbkar oxucuların öhdəsinə verilmiş bu kitabın "Eli Saraclıdı, yurdu Borçalı" rubrikası altında toplanan şerlərində "Qafqazın qoynunda dürdü Borçalı" deyən şairin poetik yaradıcılığının ümumi mündərəcəsini, məzmununu və еl-oba və yurd sevgisi, xalq məhəbbəti, qədim Borçalının axar-baxarlı guşələri, başı ağ çalmalı dağları, sərin büllur bulaqları, bol nemətli zəmiləri, bağ-bağatları, sazlı-sözlü dünyası öz geniş bədii əksini tapmışdır.
"Odlar diyarından olmayıb uzaq,
Qafqazın qoynunda dürdü Borçalı!
Bir yandan Göyçədi, bir yandan Qazax,
Bir yandan Tiflisdi, Kürdü Borçalı!
Havası dərmandı, yeri cəvahir,
Təbiət bülbüldü, insanlar şair.
Dostluqda vəfalı, sənətdə mahir,
Döyüş meydanında şirdi Borçalı"
Йaxud:
"Gəl deyim yaxşı tanı,
Gör nə məkandı Borçalı.
Sınıг körpü, Qarayazı,
Saral, Sarvandı Borçalı.
Başkeçid, Sarfdərə.
Gümrü, dumandı Borçalı
Calaloğlu, Qarakilsə,
Göyçə-Sevandı Borçalı".
Kitabı oxuyub, son misralar üzərində dərindən düşünəndə hiss edirsən ki, şair XIX-XX əsrlərdə xalqımızın başına gətirilən müsibətlər və fəlakətləri, Vətənimizin və torpaqlarımızın yadelli düşmənlər tərəfindən parçalanması, represiyalar və soyqırımı nəticəsində soydaşlarımızın tarixi Azərbaycanın qərb ərazilərindən dədə-baba torpaqlarından qovulması, tarixi toponimlərin dəyişdirilib yadlaşdırılması, tariximizin təhrif edilməsi, mənfur Sovet ideologiyasının təzyiqi altında "özümüzə qarşı özümüzdə düşmən obrazı" yaradılması, milli və ictimai ədalətsizliklər рəssam fırçasından çıxmış bir bədii mənzərə kimi göz önündə canlanır, elə həmin andaca oxucunu düşünməyə... və müəyyən nəticə çıxarmağa sövq edir...
Şair demişkən:
"Əflatun Saraclı-adım ünvanım,
Borçalı ilk yurdum, son xanimanım,
Bütöv Azərbaycan doğma məkanım,
O taylı, bu taylı sənətkaram mən".
Нəhayət, fürsətdən istifadə edərək, Əflatun müəllimi anadan olmasının 65 illiyi və eləcə də "Dünya həmən dünyadı" adlı yeni şerlər kitabının işıq üzü görməsi münasibətilə ürəkdən təbrik edir və ona yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzulayırıq!
M.ÇOBAНOV,
Hyu-York Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü,
filologiya elmləri doktoru, professor.
«Şərqin səsi» qəzeti,
№12 (65-66), yanvar, 2002.
Muəllif huquqları qorunur. Məlumatdan istifadə etdikdə istinad mutləqdir.
