12 noyabr 1995-ci il ölkəmizdə müstəqil Azərbaycan Respublikasının ilk milli Konstitusiyasının qəbul olunması günü kimi qeyd olunur. Azərbaycan Demokratik Respublikasının mövcud olduğu 1918-20-ci illərdə dövlətin Əsas Qanununu qəbul etmək, tarixi səbəblərə görə mümkün olmamışdır. Lakin bu qanun dövlətimizin iqtisadi, siyasi və sosial sistemlərinin yeniləşməsinə, hüquqi dövlətin forlamaşmasına geniş yol açdı. Artıq 17 ildir ki, Konstitusiyamız milli dövlətimizə, ölkədə dərinləşən islahatlara, xalqın tərəqqisinə xidmət edir.Müstəqillik aktı 1991-ci ildə qəbul edilsə də, onun hüquqi əsasını təşkil edən Konstitusiya 1995-ci ildə işlənib hazırlanmışdır. Bunun bir səbəbi Dağlıq Qarabağ problemi ilə bağlı idisə, digəri müstəqilliyin ilk illərində Azərbaycanda ictimai-siyasi sabitliyin bərqərar edilməsinə mane olan bəzi hadisələrin baş verməsi ilə əlaqədar idi. Lakin müstəqil Azərbaycan Respublikasında Konstitusiyanın həqiqi mənada yaranması yalnız görkəmli dövlət xadim, möhtərəm Heydər Əliyevin xalqın tələb və istəyi ilə hakimiyyətə yenidən tarixi qayıdışından sonra mümkün olmuşdur.
1994-cü ilin avqustunda ulu öndər Heydər Əliyev Konstitusiyaya layihəsinin hazırlanaraq xüsusi komissiyanın müzakirəsinə verilməsinə dair müvafiq göstəriş verdi. Daha sonra komissiyanın tərkibi Prezident tərəfindən parlamentə təqdim olunmuş və Milli Məclis 2 may 1995-ci il tarixində müvafiq qərar qəbul etmişdir. Komissiyanın tərkibinə Prezidentin sədrliyi ilə 33 nəfər mütəxəssisdən ibarət işçi qrupu daxil idi. Buraya qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətinin nümayəndələri ilə yanaşı, respublikanın hüquq elminin və ictimaiyyətin tanınmış simaları cəlb olunmuşdu. Bundan sonra komissiyanın qərarına əsasən yeni Konstitusiyanın layihəsi ümumxalq müzakirəsi üçün 15 oktyabr 1995-ciildə dərc edilmiş və 12 noyabr 1995-ci il tarixində keçirilmiş referendumda 4 milyon seçicidən 94.8 %-i Konstitusiyanın qəbul edilməsinin lehinə səs vermişdir. Beləliklə, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası 27 noyabr 1995-ci il tarixindən qüvvəyə minmişdir. Deməli müstəqil dövlətimizin ilk Konstitusiyasının qəbul olunması tarixi hadisə kimi qiymətləndirilməyə layiqdir. Çünki dövlətin Konstitusiyası onun hüquqi əsaslarını müəyyənləşdirən, ümumi inkişafının konturlarını özündə birləşdirən bir sənəddir. 5 bölmə, 12 fəsil, 158 maddədən ibarət olan Azərbaycan Konstitusiyasının 48 maddəsinin və yaxud üçdə birinin məhz insan hüquq və azadlıqları ilə bağlı olması ümummilli liderimizin yüksək daxili demokratizmini, insanpərvərliyini bir daha təsdiqləyir. Məhz möhtərəm Heydər Əliyevin müəllifi olduğu bu Konstitusiyaya Azərbaycanın hüquqi və siyasi, eyni zamanda iqtisadi baxımdan inkişafının sürətləndirilməsində də xüsusi rol oynamışdır.
Azərbaycan Konstitusiyasının özünə məxsus bir çox üstün cəhətləri vardır. Bunlardan ən əsası odur ki, Konstitusiya dünyanın ən mütərəqqi dövlətlərinin təcrübəsini özündə birləşdirir. Bu qanunun əsasını dövlətin müstəqilliyinin, suverenliyinin qorunması, demokratik quruluşa təminat vermək, vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar edilməsinə nail olmaq, hüquqi dövlət qurmaq, və s. mühüm məqamları təşkil edir.Konstitusiyamızda ali hakimiyyətin xalqa məxsus olduğu bildirilir. Bu da Azərbaycanın məhz demokratik yolla inkişafının qaçılmazlığını nəzərdə tutur. Konstitusiyada öz müqəddəratını sərbəst və müstəqil şəkildə müəyyənləşdirmək, Azərbaycan xalqının suveren hüququ kimi təsbit olunubdur. Bu faktın özü Azərbaycanın bir dövlət kimi tamamilə demokratik prinsiplərə istinad etdiyini göstərir. Konstitusiyasının 3-cü maddəsində göstərilir ki, xalqın hüququ və mənafeyləri ilə bağlı bütün məsələlər referendum yolu ilə həll olunur. Əsas qanunumuzda yazılır ki, xalqı təmsil etmək hüququ yalnız xalqın seçdiyi nümayəndələrə məxsusdur. Bu ilk növbədə cəmiyyətin ümumi mənafeylərini ifadə edən və hüquqi müstəvidə onu gerçəkləşdirməyə qadir olan bir siyasi sistemin yaradılmasına xidmət edən mühüm prinsiplərdən biri kimi nəzərdən keçirilməlidir.
Ümimiyyətlə, Konstitusiyanın bütün müddəalarına diqqət yetirdikdə onun mükəmməl səviyyədə hazırlandıqının şahidi olursan. Baş müəllifi ulu öndər Heydər Əliyev olan Əsas Qanunumuzun Azərbaycanda dövlətçiliyin nəzəri əsaslarının formalaşdırılmasında və hüquqi baxımdan təkminləşdirilməsində müstəsna əhəmiyyət daşıyır. Ümummilli lider Heydər Əliyev Azərbaycanın milli dövlətçilik ənənələrinə əsaslanan bir Konstitusiya yaratmışdır və bu onun xalqımızın qarşısında ən böyük tarixi xidmətlərindən biri kimi yüksək qiymətləndirilir.
Beləliklə, keçən iyirmi il göstərmişdir ki, Azərbaycan Respublikasınınnın Konstitusiyası azadlıq və hüquq ideyaları əsasında Azərbaycan dövlətçiliyinin formalaşmasına və möhkəmləndirilməsinə xidmət etmişdir. Bu illər ərzində Konstitusiyamız özünü tam doğrultmuş, yüksək hüquqi keyfiyyətə malik bir sənəd kimi ölkəmizdə həyata keçirilən çoxşaxəli islahatların əsasını təşkil etmişdir. Konstitusiya həm də qanunçuluğun və hüququn aliliyinin yüksəlməsi üçün şərait və imkan yaratmışdır.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev möhtərəm Heydər Əliyevin demokratik dövlət quruçuluğu siyasətini davam etdirərək, ölkəmizdə vətəndaş həmrəyliyinin bərqərar olunmasına, insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinə, cəmiyyətin bütün təbəqələrində sivil münasibətlərin inkişafına həlledici töhfə verəcəkdir.
Nurlanə BƏŞİRQIZI,
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
İşlər İdarəsi Siyasi Sənədlər Arxivinin
böyük mütəxəssisi.
© Müəllif hüquqları qorunur. Məlumatdan istifadə etdikdə istinad mütləqdir.
