"Qırmızı Ulduz" ordenli 20 yaşlı QƏHRƏMAN ƏSGƏR - RAHİB MƏMMƏDOV (1967–1987)

Ölümündən sonra o,
SSRİ Ali Soveti
Rəyasət Heyətinin
22 iyul 1987-ci il tarixli
Fərmanı ilə
"Qırmızı Ulduz" ordeni ilə
təltif edilib.

Rahib Məmmədovun
bu şücaəti Azərbaycan və Gürcüstan xalqları arasında dostluq münasibətlərinin timsalına çevrilib.

Yerli sakinlər bu günün özündə də 1987-ci ildə
baş verən fəlakət zamanı azərbaycanlı əsgərin qəhrəmanlığından danışır, onun xatirəsini həmişə
əziz tuturlar.

R.Məmmədov həlak olan gün həmin kənddə doğulmuş oğlan uşağını məhz azərbaycanlı qəhrəman əsgərin şərəfinə Rahib
(Rahib Çanturiya) adlandırıblar.

Qısa bir vaxtda elə həmin Çaladidi kəndinin girişindəcə Rahib Məmmədovun əziz xatirəsinə abidə ucaldıblar.

1997-ci ildə Rahib Məmmədovun xatirəsinə Gürcüstanın Qarayazı (indiki Qardabani) rayonunda beynəlxalq boks turniri keçiriblər.

Qeyd edək ki, Rahib Məmmədovun xatirəsi Azərbaycan xalqı tərəfindən də daim əziz tutulur.

Rahibin oxuduğu orta məktəbdə İntiqam Əsədovun rəhbərliyi ilə
Rahib Məmmədov adına muzey yaradılmışdır.

Bakının Xətai rayonunun Əhmədli yaşayış massivində və
Marneuli rayonun Candar kəndində Rahib Məmmədov adına küçələr var.

Gürcüstan torpağında təbii fəlakət zamanı öz həyatı bahasına yerli əhalini ölümün pəncəsindən xilas edən azərbaycanlı əsgər Rahib Məmmədovun göstərdiyi sücaət haqqında qısa bir zamanda iki film çəkilmiş,
onlarla bədii və sənədli əsərlər yazılmışdır.

"Əbədiyyət yolu" (1987) - adlanan birinci iki hissəli, rəngli, qısametrajlı, sənədli filmin (560 metr, 35 mm) Rejissoru: Cahangir Zeynallı, Ssenari müəllifi: Cahangir Zeynallı, Operatoru: Tofiq Sultanov, Azər Salayev, Bəstəkarı: Firəngiz Əlizadə, Səs operatoru: Marat İsgəndərovdur.

"Sabaha hava haqqında məlumat" (1987) adlanan ikinci iki hissəli, rəngli, qısametrajlı, sənədli televiziya filminin (520 metr, 35 mm) Rejissoru və Ssenari müəllifi: Nicat Əliyev, Operatoru: Cabbar Məmmədov, Səs operatoru: Rəşad Mustafayevdir. (Bax: 1. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C.Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim "Azərbaycanfilm". 1923-2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 333.; 2. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası: Azərbaycan. Ramiz Məmmədov. Kino. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Elmi Mərkəzi, 2007.- səh. 815.)

2012-cü ildə isə Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin Gürcüstandakı aktivi olan Kulevi “Qara dəniz neft terminalı”nın maliyyə dəstəyi ilə qonşu respublikanın Xobi rayonunun Çaladidi kəndində azərbaycanlı əsgər Rahib Məmmədovun xatirəsinə ucaldılmış abidə kompleksi təmir edilərək bərpa olunub və onun büstü qoyulub.

Abidənin üzərindəki yazının mətni dəyişdirilib.
İngilis və gürcü dillərində həkk olunmuş mətndə deyilir:



* * *

Xatırladırıq ki, Rahib Gülmalı oğlu Məmmədov 1967-ci il avqustun 25-də
Ağdamın Mahrızlı kəndində dünyaya göz açıb. 6 uşaqlı ailədə birinci övlad olub.
Jurnalist Lalə Musaqızı mətbuatda dərc olunmuş məqaləsində yazır ki,
Rahibin qardaşı Sahib Məmmədov söhbət söhbət zamanı qeyd edib ki,
Rahib ailəcanlı, zəhmətkeş, təsərrüfatcıl, qoçaq idi:
“Həmişə böyük qardaş kimi ondan nümunə götürərdik. Üstündən illər keçsə də,
Rahibin adı gələndə anamı qəhər boğur. Rahib başqa cür oğul idi.
Bir yerdə dayanmırdı, həmişə nə iləsə məşğul olurdu, iş-güc dalınca qaçırdı.
Çox zəhmətkeş idi. Uşaqla uşaq, böyüklə böyük idi”.

Rahib Ağdamda Mexanizasiya Texnikumunda mexanik ixtisasına yiyələndikdən sonra
1985-ci ilin oktyabrında hərbi xidmətə yollanır.
2 ildən sonra - 1987-ci il oktyabrın 1-də əsgəri xidmətini başa vurub kəndlərinə qayıtmalı,
sevdiyi qıza qovuşmalı idi...
Ancaq 1987-ci il fevralın 1-dən 2-nə keçən gecə Batumidə baş verən daşqın
19 yaşında onun ömrünü yarıda qoyur.
Belə ki, 1987-ci ilin fevralında qonşu Gürcüstan respublikasında havaların isti keçməsi,
qarın üzərindən güclü yağışın yağması regionda təbii fəlakətə səbəb olur.
Nəticədə Kür çayının bir qolu sayılan Rioni çayı məcrasından çıxır.
Çayın yaratdığı ilk faciə Çaladidi kəndində baş verir. Respublikada fövqəladə vəziyyət elan olunur.
Su basmış ərazilərdən əhalinin çıxarılmasına hərbi hissələr cəlb edilir.
Batumi şəhər Xerçal qəsəbəsində yerləşən motorlaşdırılmış hərbi hissədən xilasetmə işlərinə cəlb edilmiş
dörd ədəd zirehli maşınları (BTR ) idarə edən əsgərlərin arasında azərbaycanlı Rahib Məmmədov da olur.
Yolda xilasetmə işlərinə səfərbər edilmiş “BTR”-lərdən birinin mühərriki nasazlayır.
Çaladidi kəndinə çatdıqdan sonra acınacaqlı və dəhşətli vəziyyəti görən daha bir “BTR” komandası
suya girməkdən imtina edir. Qalan iki BTR-dən birini Rahib Məmmədov idarə edirdi.
Digərinin heyətində isə mayor Kurşakov və leytenant Aleksandr Ksenefontov olur.
Beləliklə, xilasetmə işlərinə başlanılır. Çaladidi kəndinin aşağı hissəsindən keçən dəmiryol xəttinin suyun axarının qarşısını alması vəziyyəti bir qədər də gərginləşdirmişdi. Rahib Məmmədov idarə etdiyi “BTR”lə su basmış kəndə birinci girişi nəticəsində çoxlu kənd sakinini xilas etmək mümkün olur. Lakin dəmiryol xətti və onun yaxınlığında inşa edilən körpünün altında selin gətirdiyi ağaclar suyun qarşısını aldığından onun səviyyəsi bir qədər də artır. İkinci gedişdə leytenant Ksenofontovun idarə etdiyi BTR-in pəri ağaca ilişərək qırılır. BTR işlək vəziyyətini itirdiyindən suda batmağa başlayır. Bunu görən Rahib Məmmədov kənd sakinlərini düşürüb təcili olaraq əsgər yoldaşlarını xilas etməyə tələsir. Çox çətin olsa da, Ksenefontovun idarə etdiyi BTR-i xilas edir. Ancaq suyun səviyyəsi artmaqda davam etdiyindən xilasetmə işləri çətinləşir və hərbçilər mümkün təhlükəni əsas gətirərək xilasetmə işlərini dayandırmaq istəyirlər. Lakin kənddə hələ də adamların qaldığını görən Rahib Məmmədov mayor Kurşakov və leytenant Aleksandr Ksenefontovla birgə yenidən kəndə gəlir və qalan səkkiz nəfəri “BTR” in üzərinə yığaraq xilas edir. Qayıdan məqamda suyun səviyyəsi daha da artdığından Rahib Məmmədovun BTR-i idarə etməsi çox çətinləşir. Belə gərgin məqamda, üstəlik, BTR-in lüləsi körpünün üst örtüyünə ilişir və zərbədən əyilir. BTR suyun axınının əksi istiqamətində ilişdiyindən Rahib nə qədər çalışsa da, vəziyyətdən çıxa bilmir. Su isə artıq BTR-in lyükundan içəri dammağa başlayır. Bu zaman daha bir bədbəxtlik baş verir. Belə ki, zərbələrdən içəridə olan mayor Kurşakovun ayaqları sınır. Bu məqamda Rahib Məmmədov BTR-in üzərində olanlara özlərini quruya atmağı əmr edir. Özü isə bir anlıq BTR-ın lyükün açıb çıxmaq istəyərkən su şırnağı texnikanı yuxarı çırpır və Rahib Məmədov “BTR”-lə körpünün dəmiri arasında qalır. Leytenant Ksenofontovun dediyinə görə, məhz suyun təsirindən “BTR” sanki quruya atılır. Lyukdan çıxarkən Rahib Məmmədovun qan içində olduğunu görürlər. Həkim briqadası gələn zaman Rahib artıq keçinibmiş...

Sahibin sözlərinə görə, Rahib məlum hadisədən 2 ay əvvəl məzuniyyətini götürüb kəndlərinə gəlmişdi:
“Danışıqlarından belə başa düşürdüm ki, texnikadan başı çıxdığına, nizam-intizama riayət etdiyinə görə hərbi hissədə sevilən əsgərdir”.

yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, Keçmiş SSRİ rəhbərliyi Rahib Məmmədovu bu fədakarlığına görə, ölümündən sonra “Qırmızı Ulduz” ordeni ilə təltif etmişdi.
1987-ci ilin martında 40 gün ərzində Ağdam Rayon Partiya Komitəsinin o zamankı birinci katibi işləmiş Sadıq Murtuzayevin təşəbbüsü ilə Rahib Məmmədovun vaxtilə oxuduğu məktəb üçün yeni bina inşa edilir. Əvvəlcə məktəbin bir hissəsində qəhrəmana həsr edilmiş guşə, sonra ictimai əsaslarla muzey fəaliyyətə başlayır. Məktəbdə fəaliyyət göstərən muzeydə eksponatların toplanması və ziyarətçilərə onların təqdimatının yükünü məktəbin tarix müəllimi Məzahir Məhərrəmov çəkirdi.

18 may 1990-cı ildə,
muzeylər günündə,
Mədəniyyət Nazirliyinin
təşəbbüsü ilə muzeyə
rəsmi status verilmişdir.
Onu da deyək ki,
Ağdam rayonunun
Mahrızlı kəndində
fəaliyyət göstərən
Rahib Məmmədovun
Xatirə Muzeyi
Qarabağ savaşı zamanı
işğal altında olmayan
yeganə mədəniyyət mərkəzidir.
Müharibənin ən şiddətli vaxtlarında muzey hərbi hospital kimi istifadə edildiyindən 1992-1997-ci illər arasında müvəqqəti olaraq fəaliyyətini dayandırıb.
1998-ci ildən başlayaraq mədəniyyət ocağının fəaliyyəti yenidən bərpa olunur.
Hazırda muzeyin fondunda 1776 eksponat var.
Muzeydə bu gün 330 eksponat nümayiş etdirilir.
Muzeyin binasının hazırda təmirə ehtiyacı olduğundan eksponatların ən qiymətliləri Bakıdakı “İstiqlal” muzeyinin fondunda saxlanılır.

Sahib Məmmədov onu da qeyd edib ki, sənədlərdə qardaşının 28 nəfəri xilas etdiyi göstərirlər. Əslində isə o 28 nəfəri yox, 28 dəfə selin dərinliklərinə baş vurub və 60-dan çox adamı xilas edib: “Fəlakət olan kənddə yaşayan gürcülərin özlərinin də dediyinə görə, əslində Rahib daha çox adamı xilas edib. Sadəcə qeydiyyatı aparan erməni olduğundan həm "rels"lərin, həm də Rahib tərəfindən xilas edilən adamların sayını az göstərib. Burada da erməni xəbisliyi, saxtakarlığı özünü göstərib”.

Rahib rəhmətə gedəndə Sahib hazırda qardaşının adını daşıyan məktəbin 11-ci sinfində oxuyurmuş.
Sahib elə həmin vaxtdan da, insanlardan ötrü özünü ölümə atan mərd qardaşının olduğuna görə hər zaman qürur duyduğunu fəxrlə vurğulayır:
“Oğlumun da adını Rahib qoymuşam ki, o da Rahib kimi mərd olsun”.


P.S.:

Dağlıq Qarabağ müharibəsində xüsusilə də Xocalı faciəsində fəali iştirak etmiş
Mixeil Avagyanın xatirəsinə Axalkalaki rayonunun Buqaşen kəndində ucaldılmış abidəsinin
2019-cu ilin məhz 20 Yanvar günündə təntənəli şəkildə - Gürcüstan rəsmiləri
Akhalkalaki Bələdiyyə Başçısı Yurik Hunanyan, Bələdiyyə sədri Nairi İriçyana,
Hakimiyyət orqanları, habelə millət vəkilləri Enzel Mkoyan və Samvel Manukyan,
eləcə də Ermənistanın fövqaladə və səlahiyyətli səfiri Ruben Sadoyan və başqalarının
iştirak etdikləri rəsmi açılış mərasimindən guya xəbəri olmayan Gürcütanın dövlət və
hökumət rəhbərlərinə bir daha 20 yaşlı azərbaycanlı əsgər - Rahib Məmmədovun
öz həyatı bahasına göstərdiyi qəhrəmanlıq və xeyirxahlıq şücaətini xatırlatmaq,
onların yadlarına salmaq istərdim...

Müşfiq BORÇALI,
ZiM.Az




























.