Aytən RÜSTƏMZADƏ,AMEA Nizami Gəncəvi adına
Ədəbiyyat İnstitutunun
elmi işçisi,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
==================
Bildiyimiz kimi, tarixi keçmişə müraciət əslində müasirliyə xidmət edir.
Keçmiş unudularsa,
gələcəyimiz də olmaz.
1960–1970-ci illərdə görkəmli nasirlərimiz İkinci Dünya müharibəsi (Böyük Vətən müharibəsi) mövzusuna çox müraciət etmişlər.
Bu qəbildən olan əsərlərdən biri də Nurəddin Babayevin “Ulduzlar sönmür” povestidir.
Nurəddin Babayev ədəbiyyatımızda görkəmli publisist kimi yer tutmuşdur.
Ancaq qeyd etmək lazımdır ki, “Ulduzlar sönmür” əsəri ilə o, bədii nəsrimizə də böyük xidmət göstərmişdir.
“Ulduzlar sönmür” əsərində müəllif Böyük Vətən müharibəsi illərində öz qəlblərini məşəl etmiş, Vətən yolunda canından keçmiş, ölüm-dirim mübarizəsindən qələbə ilə çıxmış gənclərimizin həyatından, mənəvi aləmindən söhbət açmışdır. Sanki o, “Oğluma məktublar”ın oxucularına — 1960–1970-cı illərin gənclərinə deyir ki, ülvi əməllər uğrunda çarpışanların həyat qayəsi ölməzdir. Bu günkü gənclik bu mənəvi qayələrin qoruyucusu, daşıycısı, bayraqdarları olmalıdır. Müəllif müasir oxucuya çatdırmağa çalışır ki, Vətən, dost, xalq yolunda qüvvəsini, həyatını əsirgəməyən insanların adı daim yaşayır, ömürləri yanan ulduzlar, əbədi yanan ulduzlar kimi heç vaxt sönmür.
“Ulduzlar sönmür” povestində Azərbaycan xalqının qəhrəman oğlu Gəray Əsədovun simasında o dövrün Azərbaycan gəncliyinin, döyüşçünün həyat və ölümə münasibəti, qələbəyə olan inamı, mənəvi və fiziki əzəməti ifadə olunmuşdur. Nikbin həyat fəlsəfəsi ön plana çəkilmişdir.
Əsər cəbhə həyatına həsr olunmuşdur. Qatarla cəbhəyə yola düşən piyada batalyonunun vuruş meydanındakı ilk qələbəsindən başlayaraq son qələbəyədək müəllif öz qəhrəmanlarının mətinliyini, iradə dönməzliyini, əqidə birliyini gözəl bədii boyalarla təsvir etməyə çalışmış, uzun zaman yadda qalan xarakterik obrazlar, gərgin dramatizmlə dolu vəziyyətlər yaratmışdır.
Məktəb skamyaları arxasından, qoyun sürüsü dalından, qəzet redaksiyasından, mandarin sovxozundan, çay plantasiyasından, pambıq çöllərindən cəlbhəyə gələn Geray, İmran, Vasili, Vaso, Tərlan, Mərdan, Çoban kimi qəhrəmanların hamısını bir duyğu, bir amal birləşdirir — vətənpərvərlik, beynəlmiləçilik, dostluq duyğusu.
Qeyd etmək lazımdır ki, o dövrün gəncliyi vətənpərvərlik deyəndə, bütün o zamanki SSRİ ölkəsini, keçmiş sovet məkanını böyük bir Vətən kimi qəbul edərək nəzərdə tuturdular. Özlərini böyük bir ölkənin vətəndaşı hesab edərək o ölkəni qoruyurdular. Ancaq bununla yanaşı, əsərdə onların hər birinin öz xalqının
nümayəndəsi, öz mühitinin yetirməsi olduğu da göstərilir. Kişik bir parçaya nəzər salaq.
“...Çoban işini qurtarıb qəddini düzəltdi. Əlini sinəsində çarpazladı, sanki taxta çıxan samovara baş endirib dedi:
* Salam, yoldaş samovar! Söz ver ki, mənim bu dostlarıma elə bir pürrəng çay verəcəksən ki, ölənədək dadı damaqlarından getməyəcək.
Nə Vaso, nə də Vasili pürrəng çayın nə olduğunu bilmirdilər. Ona görə də “nəcə çay?” — deyə soruşdular.
* Pürrəng.
* Necə?
* Pürr–rəng!
* Necə?
* Pürr–rəng!
Əgər Gəray özünü yetirməsəydi bu sual-cavab uzun sürəcəkdi və bəlkə də məsələ aydınlaşmamış qalacaqdı.
O, üzünü Vasoya tutub soruşdu:
* Canım, tünd çaxır görmüsənmi?
* Ba! Necə görməmişəm, lap boçkasına da girmişəm.
* Ay sağ ol! Sən necə, Vasili, tünd araq içmisənmi?
* Əlbəttə, olsa lap indi də keçmərəm.
* Bax, qardaş, çayın da tündünə bizdə pürrəng deyirlər.
Başa düşdünüz?
* Başa düşdük– deyə onlar ağızlarını büzdülər.
Çoban kəkələndi:
* Bəs onda ağzınızı niyə büzürsünüz?
Vasili boynunun ardını qaşıya-qaşıya dedi:
* Başa düşməyinə düşdük. Ancaq bilmədik ki, gül kimi şərabı, can kimi arağı bu dadsız çaya necə tay qoymaq olar?
Çoban özündən çıxdı:
* Ey, Vasya, sənin bu sözlərin təkcə Azərbaycan yox, bütün qocaman Şərqə etinasızlıqdır.— “Həddini bil, ha!”
Gördüyümüz kimi, əsərin qəhrəmanlarının hər birinin özünə məxsus xüsusiyyətləri, tərcüməyi-halları, arzuları vardır. Cəbhə mühitində onların bu xüsusiyyətləri daha dərindən açılır, xarakterləri mətinləşir. Povestin əvvəl hissəsində o qədər də təcrübəsi olmayan gənclər ilk döyüşdə rəşadət göstərir, qələbə çalırlar. Müəllif bu qələbəni böyük imandırıcılıqla, yüksək bədii dillə təsvir etmişdir. Oxucu bu zəfəri əsərin qəhrəmanlarının mənəvi aləminin, əqidə gücünün təntənəsi kimi qiymətləndirir. Bu ideya bütün əsər boyu ana xətt kimi keçib gedir. Oxucu dərk edir ki, Böyük Vətən müharibəsindəki qələbəmiz yalnız topların,
tankların və bombaların qələbəsi deyil, neçə-neçə xalqın mənəvi birliyinin, böyük idealların qələbəsidir. İki cəbhə, iki əxlaq, iki fəlsəfə üz-üzə dayanmışdır.
Əsərdə faşizmin yırtıcı siması açılıb göstərilir, rəzil təbiəti böyük bir nifrət hissi ilə ifşa olunur. Faşist qəsbkarları üçün heç bir əxlaq normaları yoxdur. Onlar körpə uşaqları, ağ saçlı qocaları güllədən keçirir, əsir düşərgələrində insanların başına olmazın fəlakətlər gətirir, dinc əhaliyə divan tutur, kəndləri, şəhərləri viran qoyurlar. Əsərdən bir parçaya da nəzər salaq. Hərbi xəstəxanada ağır yaralı halda yatan İsmayılla Gərayn söhbətində düşmən fəlsəfəsinin özünə məxsus təhlili, həmyerlilərimizin insanlığı, əsgərlərimizin dünyagörüşünün genişliyi və dərinliyi, böyük həyatı gücü verilmişdir. İsmayıl son nəfəsində qardaşı Mayılı xatırlayaraq deyir: “Gəray, qardaşım!... Deyirəm bu almanlar niyə bizi belə oda salırlar? Axı, biz onlara nə eləmişdik? Bilirsən, Mayıl Heyneni necə sevirdi! Onun şeirlərini oxuduqca şair kimi ilhamlanırdı. “Faust”un məzmununu da mənə Mayıl danışmışdı. Deyirdi ki, İsmayıl, Höteni yetirən xalq ən böyük hörmətə layiqdir. İndi gör, almanların içindən çıxan faşistlər bizi yer üzərindən silib-sovurmaq istəyirlər. Axı, nəyə görə? Ona görəmi ki, Mayıl Höteni Nizami qədər sevirdi?! Sözümü kəsmə, Gəray, bilirəm, sən deyəcəksən ki, alman xalqın ayrı, faşistlər ayrı. Onu mən də bilirəm. Bəs bu faşistlərin Almaniyada atası, anası yoxdurmu? Onlar nə düşünürlər?.. Nə üçün bizim atalarımız bizə insanlıq dərsi versinlər, faşistlərin valideynləri isə onları quduz köpək kimi qısqırdıb bizim üstümüzə göndərsinlər, nə üçün?”
Qeyd etmək lazımdır ki, müəllif, müharibənin ilk dövrlərində geriyə çəkilən sovet əsgərlərinin keçirdiyi həyəcanları, onların düşüncələrini ifadə etmək üçün qatı boyalardan çəkinmir, döyüş lövhələrini, cəbhə həyatının amansız qanunlarını, çətinlikləri realist qələmlə təsvir edir: “Neçə vaxtdan bəri faşistlərin saysız-hesabsız edən döyüşçü və komandirlər yorğun və əzgin idilər. Onların çoxunu saqqal basmışdı. Səngərə enənlərlə səngərdən çıxmağa hazırlaşanlar bir anlığa qarşı-qarşıya dayanırdılar... Səngərdəkilər ölüm-dirim meydanını tərk edib dincələməyə, rahatlanmağa, qüvvə toplamağa gedirdilər. Ancaq heç kəsin üzü gülmürdü. Bunun səbəbini sözlə izah etmək çətindir. Bunu yalnız geri çəkilməyin acısını duyanlar. Vətən torpağını addım-addım, qarış-qarış əldən verməyin ağrısını öz ürəklərində daşıyanlar hiss edə bilərlər.”
Bu, ruh düşkünlüyü və bədbinlik deyil, şərə qarşı mətanətlə sinə gərən zəhmətkeş əsgərin qələbəyə qəti inamının, Vətənə sonsuz məhəbbətinin ifadəsidir.
Müəllif cəbhə həyatının birtərəfli təsvirindən çəkinmiş, onu dolğunluğu ilə göstərmişdir. Müharibənin yazılmamış qanunları olduğu kimi, həyatın da yazılı qanunları var. İnsanın həyatı cəbhədə də davam edir, hər bir insan gülür, danışır, zarafat edir, keçmiş və gələcək haqqında xəyala dalır, bir sözlə həyat özünün bütün təzahür formalarında müharibəyə də nüfuz edir, öz haqqını qoruyur.
Əsərdə faşizm üzərində böyük tarixi qələbənin yolunun, faşizmin aqibətinin təsviri xüsusi yer tutur. Cahangirlik iddiasında olan faşist ordularının məhv və təslim olmasını, geri çəkilməsini təsvir edərək müəllif yazır: “Yox, bu dünyanı fəth etmək iddasında olan Hitlerin cahangir ordusu deyildi. Bu, əzilmiş, soyuqdan büzüşmüş, üz-gözünü qadın şalları ilə sarımış, sulu qarın üstündə sitildəyə-sitildəyə sürünən, yazıq, məzlum və iradəsiz insan sürüsü idi”.
Əsərdə cəbhə ilə arxa, döyüşçü ilə xalq arasındakı sıx əlaqə səmimi bir dillə təsvir olunmuşdur. Müəllif bəzən müəyyən bədii ricətlərə çıxır, yeri gəldikcə, qəhrəmanlarının düşüncələrini vermək yolu ilə oxucunu uzaq və yaxın keçmişlərə aparır, yenidən odlu-alovlu səngərlərə qaytarıb gətirir.
“Ulduzlar sönmür” əsərinin ruhunda və dilində xüsusi bir lirizm hakimdir. Bu, Gərayın xarakterinin təsvirində, xüsusilə müəllif ricətlərində özünü aydın göstərir. Gəray dövrünün Azərbaycan gəncliyinin ən bariz xüsusiyyətlərini özündə toplamış, incə ruhlu bir insan, mətin qəhrəmandır.
Əsərdən bir lövhəyə nəzər salaq. Gəray hücuma hazırlaşanda üzünü qırxıb, paltarına lazımı səliqə verərkən İmran ondan soruşur:
—“Yoldaş serjant, bu nə səliqədir?
* Bu səliqə deyil, İmran, təmizlikdir, təmizlik isə gözəllikdir. Biz təmiz və gözəl bir həyat sürmüşük. Belə bir həyat uğrunda da mübarizə edirik. Bu mübarizənin yolunda qələbə olduğu kimi, ölüm də vardır. Həyat uğrunda mübarizə gözəllik tələb etdiyi kimi, ölüm də gözəllik tələb edir.
Bizim ölümümüz insanların qəlbində yalnız kədər doğurmamalıdır. O, eyni zamanda insanların qəlbində iftixar və qürür duyğuları da yaşatmalıdır.
Döyüş meydanlarında qəhrəmanlıqlar göstərən Geray əsərin finalında qəhrəmancasına həlak olur. O, qələbə naminə özünü qurban verir, köksünü pulemyotun ağzına sıxaraq onu susdurur, yoldaşlarının hücumuna yol açır. Gərayın böyük humanizmi, onun döyüşçü yoldaşlarına olan məhəbbəti, daxili aləmi psixoloji cəhətdən əsərdə gözəl əsaslandırılmışdır. Gəray döyüşçü dostlarından heç birini bu işə göndərməyə razı olmazdı. O qıymır ki, Vasili Sibir mədənlərinə qələbə müjdəsi aparmasın, sevgilisi Ninanın gözü yolda qalsın. Gəray qıymır ki, düşmən gülləsi Çobanın üzündəki gülüşləri, dilindəki zarafatları susdursun! Yox, Çoban Şahsevən kəndinə bu cür sağ və salamat qayıtmalıdır. O qıymır ki, Gürcüstan elləri Vaso kimi mərd və sədaqətli bir oğuldan məhrum olsun. Yox, Vaso saldığı bağları öz əlləri ilə becərib, barını dərməlidir. Gəray razı ola bilməzdi ki, faşist gülləsi İmran kimi bir istedada toxunsun. İmran yaşamalıdır, yarımçıq qalmış kitablarını yazıb qurtarmalı, nəcib arzularla döyünən ürəyinin bütün sözlərini insanlara söyləməlidir.
“Mənə isə heç bir şey olmaz. Belə təhlükələrdən az çıxmamışam ki!” — deyə düşünür və həlak olur. Bu sözlərdə Gərayın ürəyinin böyüklüyü, humanizm duyğuları, zəngin daxili aləmi qabarq şəkildə özünü göstərir.
“Ulduzlar sönmür romanı” öz canını, gəncliyini Vətən yolunda qurban vermiş azərbaycanlı gənc Gəray Əsədovun, onun qəhrəman dostlarının döyüş yolunu xatırlamaqla oxucuda böyük qürür hissi doğurur. Eyni zamanda sözsüz ki, təəssüf, həzin bir kədər hissi də oyadır. Böyük Qələbə bayramı günündə bu qələbəni qazanmaq, yolunda qurban getmiş igidlərin bu gün bayram edən insanlar arasında olmadığına hamı təəssüflənir. Bu hissi Gərayın yaxın dostu Vasili Qriqoryev müəllifə göndərdiyi məktubların birində aydın və təsirli ifadə etmişdir: “Bizim hissəmizin döyüş yolu Praqada başa çatdı. Praqanı faşistlərdən azad edib, qələbənin əlini çex torpağında sıxdıq. Faşizm əsarətindən xilas olmuş Praqa zəhmətkeşləri sovet döyüşçüləri ilə birlikdə sevinir, şadlıq edirdilər. Mən də sevinirdim. Lakin qəlbimin dərinliyində həzin bir kədər vardı. Mən sevinib şadlıq edənlə rin içərisində əziz bir adamı, komandır deyib hörmət etdiyim, qardaş deyib sevdiyim Gərayı axtarırdım, tapa bilmirdim. Mənə elə gəlirdi ki, Azərbaycan xalqının mərd, igid, gülərüzlü balası Gəray Əsədov Marita çayının sahilində əbədi yuxuya getməyib, o, bax, burada, qələbəni bayram edən sovet döyüşçülərinin içərisindədir. O da hamı ilə birlikdə gülür, sevinir, çünki bu bahar, bu qələbə onun da qazusu, onun da payı idi!”
Bu hissləri müəllif özü də keçirir. Müəllif Gəray Əsədov surətini xüsusi bir məhəbbətlə yaratmışdır. Bu əsər ümumiyyətlə, müasir gəncliyin vətənpərvərlik ruhunda tərbiyəsinə xidmət edir.
Müəllif neçə illər öncə Gərayın anası Gülarə xala ilə görüşünü də xatırlayır: “Ona təsəlli vermək üçün bir neçə səmimi söz söylədim. Gülara xala vüqarlı başnı qaldırdı. Son günlərdə xeyli ağarmış birçəklərini üzündən kənar elədi:
* Qadan alım, ay bala, —dedi, —ana üçün oğlu dağından böyük dərd ola bilməz. Gərayın xəbəri ürəyimə sağalmaz dağ çəkib, amma hələ də onun ölümünə inana bilmirəm. Danışan dillərdə Gərayan adını eşidirəm, gülən dodaqlarda onun təbəssümünü görürəm. Öz-özümə deyirəm: “Yox , mənim Gərayım ölməmişdir!”
Əsərdə Əliş surətinin də canlandırılması təsadüfi deyildir. Əliş Gəraydan və Çobandan çox fərqlənir. Onlar sanki əks qütblərdə dururlar. Əliş əvvəldən zəhmətə qatlaşmayıb, atası imkanlı şəxs olduğundan, Əliş rahat yaşamağa, yeyib içməyə, gəzməyə öyrənib. Ancaq müharibə son dərəcə amansızdır. Bu cür bərkdən-boşdan çıxmamış, ərköyün bir oğlan üçün müharibə çox ciddi bir sınaq idi. Təəssüf ki, Əliş bu sınaqdan çıxa bilmir. Onun taleyi son dərəcə acınacaqlıdır. Ona heç bir qəhrəmanlıq göstərmək nəsib olmur, bundan əlavə, o, öz qorxaqlığı ucbatından, geriyə doğru üzmək istəyərkən həlak olur. Bəlkə də irəli getsə idi, aqibəti başqa cür olacaqdı. Müəllif bütün bunları inandırıcı şəkildə təsvir etmişdir.
Şübhəsiz ki, müəllif romanda yalnız döyüş meydanlarının təsviri ilə, ancaq Gərayın ancaq göstərdiyi qəhrəmanlıqlardan söz açmaqla kifayətlənə bilməzdi.
Gərayın portretini tamamlamaq, surətin daxili aləmini açmaq üçün müəllif bütün vasitələrdən istifadə etmişdir.
Əsərdə Gərayın dan yeri yenicə qızaran vaxtı anasını, kəndlərini xatırlaması buna yaxşı misaldır.
“...Gərayın xəyalı dolanıb, kəndlərinə gəldi.” Yəqin, anam indi durub inəkləri sağır”, — deyə düşündü. Anasına göndərdiyi axırıncı məktubu xatırladı. Bu məktubu Gəray cümləbəcümlə əzbər bilirdi: “Əziz ana, salam! Necəsən? Deməsən də bilirəm ki, darıxmısan, məndən çox nigaransan. Allah bilir ki, necə qarışıq yuxular görürsən! Ancaq əbəs yerə, mən lap yaxşıyam. Bu məktubu da sənə yenicə azad etdiyimiz rumın kəndlərinin birindən yazıram. Kağızı da rumın qızlarından almışam. Biləndə ki, anama məktub yazacağam çox sevindilər, tez “arvadın da varmı?”— deyə soruşdular. Gülüb dedim ki, bacım var. Adını öyrənmək istədilər, Güllərdir”, — dedim, birtəhər başa saldım, çox xoşlarına gəldi”.
Oxucuya ən güclü təsir bağışlayan məqamlardan birini də mütləq qeyd etmək lazımdır.
“Gəray kənddə qoyub gəldiyi başqa bir əzizi haqqında da düşünmək istədi, ancaq bacarmadı, fikri səpələndi.
Bir neçə gün bundan əvvəl yazdığı və indiyədək göndərməyə cəsarət etmədiyi məktubu xatırladı, əlini sol döşündəki cibinə aparıb, məktubu yoxladı: “Bu gün döyüşdən sonra hökmən yollayacağam”, deyə qət etdi.
Bildiyimiz kimi o məktubu yollamaq Gəraya nəsib olmur. Gəray həmin gün qəhrəmancasına həlak olur.
Əsərin finalında təsirli və real boyalarla bu məktubun tapılmağını təsvir etmişdir:
“Gərayın komsomol biletinin arasından bir məktub çıxdı. Qızıl qana bulanmış bu məktubu güllə deşik-deşik etmişdi. Onun kimə yazıldığını oxumaq mümkün deyildi. Lakin zədələnməmiş bəzi yerlərini Çoban oxuya bildi. Gərayın kəndlərinə yazdığı, göndərə bilmədiyi bu son məktubun məzmunu təxminən belə idi:
“...Əzizim! Sənə belə müraciət etdiyim üçün incimə. Uzun illər susduğuma görə də məni qınama. Biz həmişə yaxşı yoldaş olmuşuq. Doğrudur, mən səni məktəbdə, kənd arasında, qızlar içində şad görəndə adi bir yoldaşdan çox sevinmişəm. Qəlbimdə həmişə elə bir hiss olub ki, uzun zaman onun mənasını başa düşə bilməmişəm. Kənddən çıxdığım o payız axşamı sənin qumral gözlərində oynayan sözlü baxışlar, qəlbimdəki məchul hisslərin mənasını aydınlaşdırdı. Ancaq nə sən dindin, nə mən danışdım. Biz eləcə də ayrıldıq. İndi qardaşım Vasili, əziz dostum İmran öz sevgilərindən tez-tez söhbət açırlar. Hər biri öz nişanlısını tərifləyib məndən əl çəkmir. Mən onlara nə cavab verim?.. “Burada məktub qırılır, yalnız sona yaxın bəzi cümlələr oxunurdu: “...Biz çətin və ağır bir yol keçib,
qələbəni qanlı vuruşmaların içində qazanmışıq. Əgər məndən soruşsalar ki, bizə bu qələbəni qazandıran nədir? Mən deyərəm: Məhəbbət! O məhəbbət ki...”
Məktubun nə imzası, nə də sonu var idi. Düşmən gülləsi onu biçmişdi. Bu dərd Vasilini odsuz-alovsuz yandırırdı. O, əllərini Çobanın çiyinlərinə çırpıb dedi:
* Görürsənmi, Çoban, bizim dərdimiz nə böyükdür! Gəray, bizdən heç nə gizlətməzdi, qəlbindəki böyük vətən məhəbbətini ən gözəl sözlərlə ifadə etməyi bacarardı. Niyə bu sirri bizdən gözlətdi? İndi biz bu məktubu kimə göndərək?
Çoban dərdli-dərdli çiynini çəkdi.
Vasili məktubu heç yerə göndərəsi olmadı. Komsomolçu döyüşçülər qərara aldılar ki, Gərayın yaralanmış komsomol bileti və məktubu hissədə qalsın.
...Qoy qəhrəmanın qızıl qanına bulanmış bu məktub sevgi və məhəbbətdə Gəray kimi təmiz və dəyanətli olmağı gənclərə öyrətsin”.
Gördüyümüz kimi, müəllif Gəray Əsədovun obrazını məharətlə canlandırmışdır. Oxucuda bu obraza dərin hörmət və məhəbbət hissi yaranır.
Cəsarətlə deyə bilərik ki, “Ulduzlar sönmür” povesti bu günün özündə də aktuallığını itirmir.
Xalqımızın Gəray Əsədov kimi igid oğulları bu gün də var. Düşmən səngərinə atılaraq öz həyatı bahasına xeyli düşmən əsgərini məhv edən qəhrəmanımız Mübariz İbrahimov Gəray Əsədovun layiqli davamçısı hesab edilə bilər.
2016-cı il aprelin 2-ə keçən gecə cəbhədə erməni təxribatının qarşısını alarkən çiddətli döyüşlərdə qəhrəmancasına həlak olan mayor Elnur Əliyev də Gəray Əsədovun layiqli davamçısıdır. Mayor Əliyev Cəbrayıl rayonunun işğal altındakı Lələtəpə yüksəkliyi istiqamətində gedən döyüşlərdə digər yoldaşlarını xilas etmək üçün özünü ermənilər tərəfindən atılan qumbaranın üstünə atmışdır. Təbriz Musazadənin helikopteri qayaya çırpması nəticəsində yoldaşları hücuma keçmişdir.
Vətən uğrunda canından keçən, öz həyatını qurban verən bütün şəhidlərimizə Allah rəhmət etsin!
Ədəbiyyat:
1. N.Babayev. Ulduzlar sönmür. B.”Gənclik: 1975.–271 s.
2. B.Nəbiyev. Böyük Vətən müharibəsi və Azərbaycan ədəbiyyatı. B., 1977–
3. B.Nəbiyev. Kamalın təntənəsi. B., “Yazıçı”, 1981. 408 s.
ZiM.Az
.
Muəllif huquqları qorunur. Məlumatdan istifadə etdikdə istinad mutləqdir.
