Kitabın mövcudluğu qeyri-adi, mürəkkəb ictimai və mədəni hadisədir. Onda fikir və söz, elm və incəsənət, hər bir insanın və bütöv cəmiyyətin mənəvi aləmi əks olunur. Bəşəriyyətin yaratmış olduğu ən böyük xarüqələrdən biri kitabdır. Kitab təbiəti, cəmiyyəti və insan təfəkkürünü əks etdirən zəngin bir aləmdir. Təbiət, cəmiyyət və insanlar daha çox kitablar vasitəsilə əlaqələnir, formalaşır, inkişaf edir.Azərbaycan xalqının mədəni, elmi, siyasi səviyyəsinin yüksəlməsində Azərbaycan kitabı böyük əhəmiyyətə malikdir. Əlbəttə, Azərbaycan kitabının yaradılması nəşriyyat prosesindən keçir və hər bir kitabın nəşri müəyyən məqsəd və vəzifəni yerinə yetirir. Əsərin nəşriyyat-redaksiya prosesində formalaşması, çapdan buraxılması nəşriyyat fəaliyyəti ilə əlaqədardır. Müasir dövrdə kitab nəşrinin vəziyyəti və qarşılaşdığı problemlər, həmin problemlərin çözülməsi yolları barədə kiçik araşdırma aparmaq məqsədilə bu sahədə xeyli təcrübəsi olan Nadir Məmmədliyə müraciət olundu. O, məmuniyyətlə razılaşdı. Beləliklə, müsahibimiz "Nurlan” və "Elm və təhsil” nəşriyyatlarının direktoru, filologiya elmləri doktoru, professor Nadir Baloğlan oğlu Məmmədlidir.
Nadir Məmmədli - 1959-cu ildə Bakı şəhərində anadan olub. 1985-ci ildə Bakı Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsini bitirib.
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunda çalışıb, SSRİ Elmlər Akademiyasının Dilçilik İnstitutunda, İran İslam Respublikasının Təbrizdəki Dil və Ədəbiyyat Universitetində təcrübə keçib.
N.Məmmədli 1989-cu ildə "Müasir Azərbaycan dilində feili sinonimlər” mövzusunda namizədlik, 2001-ci ildə "Müasir Azərbaycan dilində alınma terminlər (1920-1991-ci illər)” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edib; filologiya elmləri doktoru, professordur.
1992-ci ildən Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin Azərbaycan dili kafedrasında müəllim və dosent vəzifəsində işləyib. Hal-hazırda Azərbaycan bölmələrində "Azərbayca dili və nitq mədəniyyəti” fənnindən dərs deyir.
1995-ci ildə Respublika Təhsil Nazirliyinin təsis etdiyi humanitar sahə üzrə "Gənc alim müsabiqəsi”, 2002-ci ildə "Rəsul Rza” mükafatı laureatı, 2000-ci ildə "Alınma terminlər” monoqrafiyasına görə Təhsil Nazirliyinin "Ən yaxşı elmi iş” müsabiqəsinin qalibidir. N.Məmmədlinin əsərləri Bakı, Təbriz, Tehran, Trabzon, İstanbul, Mahaçqala, Oş, Bişkek, Perm, Ufa, Okinava (Yaponiya), Quvahati (Hindistan), Estern (Şri Lanka) və b. şəhərlərdə nəşr olunub.Azərbaycan Jurnalistlər və Yazıçılar Birliklərinin üzvüdür.
Nadir Məmmədli respublikada tanınmış "Nurlan” və "Elm və təhsil” nəşriyyat-poliqrafiya müəssisələrinin təsisçisi və direktorudur.
-Nadir Məmmədli bizim üçün savadlı, ziyalı alim, şəxsi keyfiyyətlərinə görə isə gözəl xasiyyətə malik, hamı ilə öz dilində danışan, münasibət quran, başqa sözlə, insanlara hörmətlə yanaşan, yaxşı dost və tanınmış naşirdir. Bəs Nadir müəllim özü üçün kimdir?
Birinci növbədə mən özüm üçün dilçiyəm. Peşəkar dilçi hesab edirəm özümü, çünki, ömrümü bu işə sərf etmişəm. Bakı Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsini bitirmişəm. SSRİ Elmlər Akademiyasının Dilçilik İnstitutunda, İran İslam Respublikasının Təbriz Universitetinin Dil-Ədəbiyyat Fakültəsində təcrübə keçmişəm. Peşəm, ömrüm ancaq bu işlə bağlı olub. Həmişə hiss etmişəm ki, alimlərin əksəriyyəti ehtiyac içindədir. Kimsə onlara dayaq durmalı, kömək etməlidir. Fikirlərini kağıza köçürürlər, lakin onu çap edə bilmirlər. Elmlər Akademiyasının şöbələrində, institutlarında nə qədər işlər yatıb qalır, çap olunmur. Mən alimlikdən naşirliyə gəlmişəm ki, onlara dayaq durub və əlimdən gələni əsirgəmirəm.
-Nadir müəllimin həyat gündəliyi varmı? Gündəlik yazmağa, iş qrafiki, cədvəl tutmağa həvəsiniz olurmu?
Yox, cavanlığımda nə vaxtsa gündəlik yazmışam. Hər günümün öz adı vardı. Gündəlik qayğılarımdan sonralar tərgitdim. Səhər oyanandan ancaq bir qayğı ilə, bir fikirlə yaşayıram. Yalnız kitabların taleyini fikirləşirəm, axı, hər kitab bir insanın sevincidir. Bir insana 100 kitab veririksə, o da 100 insana sevinc bağışlayır. Deyirsən gündəlik yazmaq, hər çıxan kitab mənim gündəliyimdir, həyat normamdır, tarixdir, yaddaşdır. Çünki biz kitabların arxasına yazırıq filan tarixdə, filan gündə, filan sifarişlə, filan qədər kitab çıxıb. Bunların hamısı mənim üçün gündəlikdir.
- Əvvəlcə öz yaradıcılığınıza toxunaq, sizin qələminizdən elmi məqalələrdən başqa bədii əsərlər: roman, povest çıxıbmı və ümumiyyətlə bədii yaradıcılığa münasibətiniz necədir?
- Mən bir dəfə təşəbbüs eləmişəm. Bir dəfə bir pritça (kiçik və orta həcmli nəşr nümunəsi) və bir novella yazmışam və hər ikisi sırf təsadüfdür. Bir günün içində yazmışam, səhərisi gün "Ədəbiyyat” qəzetinə vermişəm, həftə sonu da çap olunub. O qədər ürəklə yazmışam...ürəyim istədiyi kimi. Yox, roman yazmamışam... içimdə şeir yazmaq olubsa, ancaq alınmayıb. Qorxmuşam ki, Haqverdiyevin məşhur qəhrəmanı kimi – "Fələk vurub darvazamızı qırıbdır” və yaxud da Vaqif Səmədoğlunun – "Xoşbaxtlıq, xoşbaxtlıq” - sonu gəlməyən bir şeir olsun...Ona görə mən fikirləşmişəm ki, bunu daha yaxşı yazanlar var. Onları həmişə oxuyum və qibtə edim.
-Ədəbiyyatda hansı janrları sevirsiz?
-Esse.
-Sizin üçün yazmaq asandır, yoxsa nəşr etmək?
- Dünyada yazmaqdan çətin bir iş yoxdur. Yəni, yazmaq belədir ki, ağ vərəqlə üz-üzə oturursan. Yazılı nitqinqanunlarına görə öz yazını redaktə edə bilirsən, yazını dəyişdirə bilirsən. Hər şey sənin əlindədir. Ancaq, yazmaq mənim üçün çox şirindir, həddindən artıq. Çünki sonra mən həmin yazını oxuyanda, fikirləşirəm ki, necə yaxşı fikirləşmişəm, nə yaxşı fikirlərlə yazmışam, yaxşı yazmışam. İnsanlara həmişə yaxşılıq arzulamışam. Yazılarımın heç birində mənfi bir emosiya yoxdur. Heç vaxt olmayıb. Elmi əsərlər, elmi məqalələr yazandan sonra xeyli fikirləşirəm yazını elə yazmaq lazımdır ki, oxucu bunu başa düşsün. Yəni skeptip kimi özümə qapanım, öz yazılarımı heç kim başa düşməsin, yox...Əksinə. Elmi əsəri, elmi məqaləni elə yazıram ki, oxucuda yaxşı bir hiss, ovqat oyatsın. Mən dilçiyəm axı. Dilimizin qanunlarını gözləyirəm, dilimizin gözəlliklərini çatdırıram yazılarımda. Birinci növbədə nə edirəm? Düzdür, elmi üslubda bir balaca çətindir. Ancaq hər halda o sözləri tapıb işlədirəm ki, onlar bizim məişətimizdə var. Öz dilimizin şirinliyini, gözəlliyini insanlara daddıraq. Bəziləri çalışır ki, əcnəbi dillərdən yeni sözlər işlətsin öz məqalələrində. Mən isə öz ana dilimizdə olan sözlərdən daha çox istifadə edirəm, əcnəbi sözlərdən qaçmağa çalışıram.
-Deməli, sizin üçün yazmaq daha çətindir.
- Nə qədər çətindirsədə, o qədər də xoşdur. Yəni, asan olsaydı, biz yazıya barmaqarası baxardıq. Yazıya həm də üslub, varis, nəhayət yaddaş kimi baxıram. İstənilən vaxtı onu vərəqləsəm, geri qayıtsam, oxusam fikirləşirəm ki, mən bunu necə yazmışam? Həvəslə yazmışam. Nə qədər çətin olsa da, bir o qədər gözəldir.
-Nəşriyyat hər zaman müəlliflərlə bol olur, hamıyla danışırsınız, hamının suallarına cavab verirsiniz, heç kəslə gizli söhbət etmirsiniz, açıq söhbət aparırsınız, bəlkə elə bu səmimi münasibətinizdir sizi sevdirən müəlliflərə?
-Nəyə görə açıq söhbət edirəm? Çünki bütün müəlliflər, ziyalılar hamısı mənim dostlarımdır. Elm adamıyam, gəlib bu səviyyəyə çatmışam. Bir az utanıramda ki, professor deyim. Lakin hər halda bu adı qazanmışam. Mükafatların demək olar ki, hamısını almışam. Təhsil Nazirliyindən də və s... Yəni, mənim üçün bu nəşriyyatda kənar adam yoxdur. Su töküldü qaba, oldu içməli. Bu nəşriyyata da təsadüfi adamlar gəlmir, əksəriyyəti tanınmış şair, yazıçı, elm adamlarıdır. Bizim ətrafımız genişdir, lakin bir məsələ var ki, ziyalılar bir şeydə həmişə çətinlik çəkirlər. Bu ondan ibarətdir ki, çoxları nəşriyyatla mətbəəni ayıra bilmirlər. Respublikada gerçək həyatda ən tez tora düşən, ən tez aldanan ziyalılardır. Biz bunları kənardan müşahidə edirik. Yəni ki, kənar işlə məşğul olan adamlar, bu sahəyə aid olmayan adamlar bir ziyalının qoluna girib ki, gəl gedək mən sənin kitabını çap edim, və ya çapına kömək edim deyəndə təmənna güdürlər. Halbuki, getməmişdən əvvəl filan yerə elə sifariş edir ki, mənim payımı ayırarsan. Bax, bu sistem bizdə yoxdur. Gələn adamlar dostlarımızdır, gətirdiyi insanlar da özlərinə oxşayib. Biz onlara izah veririk ki, nəşriyyat başqa, mətbəə başqadır. Biz respublikada o müəssisələrdənik ki, bizim adımız nəşriyyat və poliqrafiyadır. Deməli həm nəşriyyat, həm də poliqrafiya, mətbəə statusumuz var.
-Nadir müəllim, naşirlik işi ilə qürur duya bilirsiz?
-O qədər...Dünyada naşirlərin hamısı tanınmış şəxsiyyətlərdir. Hətta əsrin əvvəllərində Bakıda Orucov qardaşlarının nəşriyyatı olub və bu günə qədər də tarixdə onlar bu nəşriyyatla yaşayırlar – Orucov qardaşları, Orucov qardaşlarının nəşriyyatı. Bilirsiz, naşirlik nədir? Alimin, yazıçının, şairin, əqli mülkiyyətini insanlara çatdırır. Dünyada bundan gözəl şey yoxdur. İnsanlara yalnız sevinc bəxş edirik.
-...Hələ də həvəslisiz, yoxsa bu iş sizi yorub artıq?
- Xeyr, qətiyyən. Əksinə, gündən-günə meyilim artır, sevinirəm. Yenə də deyirəm, insanlar doğulur, ölür. Kitablar doğulur, amma ölmür. Rəflərdə yaşayır, kitabxanalarda yaşayır. Mən həmişə onunla fəxr edirəm ki, zamanımız gələr, biz də bu dünyadan köçərik, ancaq mənim istehsal etdiyim, nəşr etdiyim kitablar uzun bir ömür yaşayacaq. Deməli, məni də yaşadacaq. Hər bir kitabın arxasında mənim adım var.
-Nadir müəllim hansı müəlliflərlə işləmək sizə daha çox zövq verir?
- İntellektual adamlarla. Xüsusilə elm adamlarıyla. Yaxşı şairlərlə. Mən özüm şeir yazmasam da hər gün mütaliə edirəm. Yaxşı şeirləri çox sevirəm. Yaxşı hekayələri çox sevirəm. Yaxşı romanı çox sevirəm. Siz təsəvvür edin ki, məndən çox kitab oxuyan yoxdur. Hər gün bizim nəşriyyatımızda 3-4 kitab doğulur və mütləq aparırıb evdə onu vərəqləyirəm, oxuyuram. Yaxşılığını da, naqisliyini də qeyd edirəm. Dünyada pis kitab yoxdur, pis naşir var.
-Nəşriyyat sistemində gördüyünüz bu günün problemləri?
-O deyiləsi deyil, gərək heç bu sualı verməyəydiniz. Bilirsizmi, bu gün nəşriyyat işi sahəsində yetərincə problemlər var. Əvvəla Poliqrafiya nazirliyi yoxdur, ləğv olunub. Poliqrafiya haqqında verilən qanun öz qüvvəsini itirib. Ona görə də biz başsız qalmışıq. Kimə müraciət edək problemlərimizlə, kimlər məşğul olsun? Kimdən kömək istəyək? Heç kim bizə kömək etmir. Bu sahədə kimin necə gücü çatırsa, elə də işləyir. Ancaq istənilən bir dövlətdə dotasiyalar olmalıdır, yenidən dirçələn, yenidən başlayan nəşriyyatlara kömək lazımdır.
Respublika maşın istehsal eləmir. Biz onları xaricdən gətiririk. Görün gömrük nə boyda qiymətlər istəyir. Respublika kağız, rəng, sərfiyyat materiallar istehsal eləmir, onların hamısı xaricdən alınır. Kağız xaricdən gətirilir. Gömrükdə müəyyən problemlər yaranır, bu bizdən asılı deyil. Bunlar hamısı bizim üçün problemdir. Yəni, bizə kömək edən bir kəs yoxdur ki, əlimizdən tutsun. Bu inkişaf üçün çox çətindir. Təbii ki, bu problemlərin də hamısı deyil, mən onları bir-bir sadalamaq istəmirəm. Bu bizim daxili problemimizdir.
-Azərbaycan nəşriyyat sisteminin strukturunu təsvir etmək, vərəq üzərində çəkmək desəydilər sizə, bu strukturu necə təsvir edərdiniz? Siz öz nəşriyyatınızı bu sistemdə hansı yerdə çəkərdiniz?
-Sizə elə gəlməsin ki, mən özümüz haqqında çox yüksək fikirdəyəm. Ancaq əslində belədir. Çünki mən, yenə də təkrar edirəm, elmdən naşirliyə gəlmişəm. Elmi kitabların içindən naşirliyə gəlmişəm və fikirləşirəm ki, məndən yaxşı kitabı bilən yoxdur, çünki gecə-gündüz kitabların içindəyəm. Gözümü açandan kitab rəfləri görmüşəm. Başımın üstündə kitab oxunub - "Quran”. "Quran-Kərim”ə də kitab deyilib. Allah sevimli peyğəmbərlərinə Kitab bağışlayıb. "Koroğlu”, "Qaçaq Nəbi” dastanı ilə böyümüşəm. Kitablara müqəddəs baxıram. Bu günkü nəsildən fərqli olaraq, biz gözümüzü ancaq kitabla açmışıq, kitabla da dünyanı görürük. Bu gün də şükürlər olsun ki, mən kitabla yaşayıram. Kitablar yazı masamın üstündə qalaqladır, onları canlı hiss edirəm
Düzdür, ola bilər ki, texnoloji baxımdan hansısa iri müəssisələrdən geri qalaq, bu aydın məsələdir. Ayaqlaşmaq çətindir, maddi cəhətdən. Ancaq, kitab sənayesində, kitab sahəsində, kitab texnologiyasında, özümü ən yüksəklərdən biri görürəm. Çünki mənim duyduğum qədər kitabı, vərəqlərin ahəngini heç kim hiss edə bilməz. Naşirlər ancaq onu çap edirlər. Ancaq kitabda canlı bir ünsiyyət var, tutaq ki, kitabla təmasda olursan, barmaqların təması, lamisə duğular var... vərəqlərə toxunursan. Bu məndə platonik əhval-ruhiyyə yaradır.
-Nadir müəllim üçün əsl naşir kimdir?
-Düzdür, naşirlər haqqında bir qanun var ki, guya naşirlər istehsala başlayıb, ona pul qoyub və s. gətirib ərsəyə çatdıran adamlara deyilir. Yəni, birinci növbədə maddiyyatı nəzərdə tuturlar ki, kitabı ərsəyə gətirib, meydana çıxarıb. Mən isə belə düşünmürəm. Naşir birinci növbədə kitabı, onun içinin məzmununu duyan və son nəticədə bunu həvəslə çap edən, ortaya, ərsəyə gətirəndir. Məncə maddiyyat naşirliyə aid deyil. Biz kitabın gözəlliyindən danışırıq. Kitabın içinin məzmunundan danışırıq. Naşir o adamdır ki, yəni dövlətçiliyimizi qorusun, vətənimizi qorusun, çətinliklə qazandığımız azadlığımızı qorusun. Öz çap etdiyi kitablarda heç vaxt yanlışlıqlara imkan verməsin. Hansısa bir dələduz, yaddaşı zəif olan adam yaddan çıxarmasın ki, bizim dövlətçiliyimiz vur-tut cəmi 28 ildir. Bundan qabaq 23 ayı çıxmaq şərti ilə. Bunları mütləq nəzərə alsın. Kitabın içində hər hansı bir naqis fikrin getməsinə imkan verməsin. Vətənə sədaqətli olsun, onunla nəfəs alsın!
-Kitaba hörmət sizcə əvvəlki kimidir?
-Düzdür, kifayət qədər şikayət edənlər var ki, kitab oxumurlar və s. Mən isə elə deməzdim. Hər kitabın özünün oxucusu var. Tutaq ki, bəziləri düşünür ki, kitablar oxunmur, kimə lazımdır və yaxud, başqaları – yüksək elita kitab oxumur. Yanlış fikirlərdir. Səməd Vurğun məşhur bir şeirində deyir ki, şeiri elə yazmaq lazımdır ki, çoban da onu başa düşsün. Elmi kitabı qoy elm adamları başa düşsün, ondan qidalansınlar. Gözəl şeirlər vasitəsilə poeziyaya sevgi yaranar və s. Ümumiyyətlə, keyfiyyətli yazmaq gərəkdir. Dili, üslubu qorumaq lazımdır, dilin qol qanadını qırmaq olmaz. Birinci növbədə dilin, orfoqrafiyanın qanunlarını bilmək lazımdır. Hər kəs özünün orfoqrafiyasını yaratmamalıdır.
-Sizin nəşriyyatınız və mətbəəniz var, təbii ki bunu yaratmaq asanlıqla başa gəlmir, bunun üçün nələrisə qurban vermisiz?
-. Bəlkə bunu demək düzgün deyil, yaxud lazım deyil, ancaq qoy deyim siz biləsiz ki, heç bir şey elə-belə başa gəlmir. Biz Azərbaycanda ilk özəl nəşriyyatlardan biriyik. Bəlkə də birincisiyik. O vaxtı biz fəaliyyətə başlayanda respublikada hələ ki, dövlət nəşriyyatları mövcud idi. Sırf təsadüf. Mən SSRİ Elmlər Akademiyasına təkmilləşməyə gedəndə Moskvada "1905-ci il” adlı bir metro stansiyasının yanından keçirdim. Hər gün burada qoltuğunda kağız, qələm, cürbəcür, konstruksiyalar olan uşaqların texniki peşə məktəbinə getdiklərinin şahidi olurdum. Bir gün soruşdum ki, hara gedirlər belə? Dedilər ki, bəs burda Poliqrafiya deyilən bir texniki peşə məktəbi var. Məndə də bu işə böyük həvəs var idi. Yəni, nəyə görə həvəs yaranmışdı, sizə deyim də. O zaman mənim bir kitabım nəşr olunmuşdu. Söhbət 1991-ci ildən gedir. Baxdım "Maarif” nəşriyyatında işıq üzü görən kitab poliqrafik cəhətdən o qədər yararsızdır ki, özüm özümdən xəcalət çəkdim, utandım. Axı mən bu elmi kitabı 8-9 ilə yazmışdım. Hər bir cümləsinin üstündə əsirdim. Ancaq nəşr olunanda xəcalət çəkdim. Üzü nə gündə, rəngi nə gündə. Rənglər axır, gedir. Ha fikirləşdim, axı bu kağız, bu rəng, bu çap maşını. Niyə axı xarici, əcnəbi bunu yüksək səviyyədə çap edə bilir, ancaq bu bizdə alınmır? Bax mən Moskvada olarkən maraq məni apardı: gedim həmən texniki peşə məktəbində qulaq asım dərslərə. Bilmirəm siz o vaxt bilirsiz ya yox, Beysik deyilen kompüter proqramı təzə çıxmışdı. Kompüterdən dərs keçirdilər, tədris edilirdi. Mətn hazır olandan sonra, pilyonkanın üzünə, sonra dəmir təbəqələrə köçürülür və çap edilirdi və s. Mən bu prosesləri texnoloji cəhətdən görürdüm və fikirləşirdim ki, nə üçün bu sərfiyyat materialları bizdə ola-ola nə üçün Moskvada yaxşı çıxsın, bizdə pis. O fikirnən Bakıya – evimə dönəndən sonra, yenə də deyirəm deməyə bilərdim, amma qoy deyim böyük bir risk etdim. Nə? Maşınımı satdım, 4 otaqlı evimi satdım, qayıtdım gəldim atam evinə. O pulları verdim yeni avadanlıqlara. O vaxt SSRİ artıq dağılmışdı. Avadanlıqları xaricdən ölkəyə gətirirdilər. Böyük risk edib, bu pulları verdim avadanlıqlara. Məni də dirçəldən əslində dostlarım olub. Nəyə görə? Əvvəla, yazdıqları əsərlərin əlyazmasını oxuyub, onları böyük həvəslə redaktə edirdim. Hazırlayırdım, kitablarını çap edirdim. Bütün bu işlərin müqabilində heç kimdən məvacib ummurdum. Yəni, ancaq kitabın çapından sonra gördüyüm işə görə maddiyyat alırdım. Böyük bir risk etdim. Riskim uğurlu alındı ki, sonra ardınca başqa maşınlar aldım, belə, belə inkişaf edib, gəlib bu günə çatdıq. Buna görə də Allahıma çox şükürlər olsun.
-Nəşriyyatda sizi əvəz edən, sizin yerinizə qərar verən ikinci adam olurmu?
-İdarəçilik baxımından yoxdur, lakin texnikanı mənimsəmək baxımından əvəzolunmazdırlar. Hətta işlədikləri çap maşınlarını özləri təmir edirlər. Kənardan biz təmirə adam gətirmirik. Bu böyük göstəricidir. Öz çap maşınlarını bütün xırdalıqlarına qədər bilirlər. Amma bəzi işləri görəndə işçilərlə məsləhət də edirəm. İşçilər o qədər peşəkardırlar ki, sifarişin formatını deyəndə o, dərhal işini başa düşür. Mən çox sevinirəm ki, universitetlərin birində professoram, nitq mədəniyyətini tədris edirəm. Fikirləşirəm ki, çox yaxşı olar, kimsə məni əvəz edər, mən də asudə öz işimlə məşğul olum. Səhər əvəzimə işə götürdüyüm adam gündüz saatlarında mənə zəng vurur ki, bağışlayın, bacarmadım, tövbə edirəm, bir də bu işə qayıtmayacağam. Kitab istehsal etmək düşündüyünüz qədər asan iş deyil.
-Nadir müəllim, siz özünüz də Azərbaycan özəl nəşriyyat sistemində öz nəşriyyatınızı yaratmaqla yeni bir səhifə açmısız və bu sistemdə sizin yaratdığınız nəşriyyatın öz yeri var. Sualım budur ki, bu sistemdə öz çəkisi olan digər nəşriyyatlarla əməkdaşlıq edirsiz?
- Xeyr, qətiyyən, bazar iqtisadiyyatında rəqibik. Necə əməkdaşlıq edə bilərik? Biz ancaq sərfiyyat mallarını eyni yerdən ala bilərik, ancaq əməkdaşlıq yox.
-Deməli, nəşriyyatlar arasında koordinasiya yoxdur?
- Xeyr, yoxdur. Ola da bilməz. Çünki, bu biznesin qanunlarıdır. Hətta, xaricdə biznesin qanunlarına görə kitabın texniki göstəricilərində - sonunda tiraj yazılmır. Düzdür, bizdə açıq-aydın yazılır. 1000 tiraj, 2000 tiraj. Ancaq xaricdə belə sistem yoxdur. Biznesin qanunlarıdır, heç kim heç kimə sirrini deyə bilməz. Əgər sən kitabı almaq istəyirsənsə, müvafiq yerə müraciət edib ordan ala bilərsən. Bunun üçün müəyyən strukturlar var. Düzdür, bizdə mətbəə ilə nəşriyyat arasında sistem qırılıb. Respublikada insanlara ən çox ziyan vuran nəşriyyatlardır. Əgər respublikada 3 faiz, 4 faiz mətbəə varsa, 96 faiz nəşriyyat var. Nəşriyyatların da qanunları belədir, yəni, müəllifin kitabını götürüb yığmalı, nəşrə hazırlamalı, redaktə etməli, dizayn, kitaba ümumi bir quruluş və müəllifə qonarar verməli, eyni zamanda kitabın satışını təşkil etməlidir. Ancaq bizdə belə deyil. Bizdə nəşriyyatlar mətbəələrlə insanlar arasında broker rolunu oynayırlar. İngilis sözü broker bizim dilimizdə "dəllal” deməkdir. Onlar heç vaxt mətbəənin ünvanını demirlər. Buraxdığı kitablarda da nəşriyyatın ünvanını yazırlar. Axı bir adam ondan soruşmur ki, nəşriyyat kitab çap edə bilər? Mən oturumuşam otaqda, 3 kompüterim var. Nəşriyyat sistemi qurmuşam və burda insanları qəbul edirik. Kitabları səhifələyirik, hazirlayırıq. Biz necə kitab çap edə bilərik? Heç cür... Demək bunu nəşriyyat prosesindən sonra mətbəəyə ötürmək lazımdır ki, çap olunsun. Sovet dövründən qalma humanist bir ənənəni məhv etdilər. Sovet dövründə çap edilən kitabların sonunda 6-lıq, 7-lik kiçik, petit şriftlərlə yazırdı: "26-lar mətbəəsi”ndə çap edilmişdir, "3 saylı mətbəə”də çap edilmişdir. Ancaq irəlidə kitab açılan kimi böyük hərflərlə "Maarif” nəşriyyatı, "Azərnəşr”, "Gənclik” yazılırdı. Nəşriyyatlar heç bir zaman kitab çap etməyiblər. Mümkün deyil axı, balaca bir otaqda, kompüter yığımı olan otaqda mətbəə kimi kitab çap edilsin. Bu ənənə keçib brokerliyə. Bu da öz növbəsində böyük fəsadlara gətirib çıxarır. Ona görə də naşir, nəşriyyatın direktoru sifarişçidən mətbəənin ünvanını gizlədir, brokerlik edir, bu da qiymətə təsir edir. Tutaq ki, 200 manata başa gələcək bir kitab 400 manat civarında olur, qiymət süni surətdə qalxır. Bu da kitab mağazalarına təsirsiz ötüşmür.
- Hansı naşir dostlarınız var?
- Hamısı mənim dostlarımdır. Lakin görüşəndə nəşriyyat işlərindən yox, dost kimi danışırıq. Hamısı ilə gözəl münasibətləri qoruyub saxlayıram. Biz telefonla əlaqə saxlayırıq, hal-əhval soruşuruq - bircə işdən başqa. Çünki nəşriyyat özü strateji bir sahədir. Burda hər şeydən danışmaq olmaz.
-Sizin üçün yaxşı kitab nədir? Mövzusu, tərtibatı, qiyməti, yoxsa tirajı?
- Əlbəttə mövzusu. Məni heç bir şey maraqlandırmır. Ara-sıra özüm gedirəm kitab mağazalarına. Hərçənd ki, mənim nə qədər dostlarım var, bayaq dedim ki, naşirlər hamımız bir-birimizi tanıyırıq. Heç vaxt telefonu götürüb zəng vurmaram ki, filankəs qardaş, sənin nəşriyyatında belə bir kitab çıxıb, bağışla mənə. Heç bir vaxt bu ifadəni işlətməmişəm. Mənim üçün bu çox aşağılayıcı sualdır. Əgər istəyirəmsə, "könlü balıq istəyən...” gedirəm, zəhmət çəkirəm mağazaya, bizdə tanınan kitab mağazaları var, birində olmursa, mütləq o birisində olur. Axır tapıb alıram.
-Nadir müəllimin həyatda dostları kimdir?
-Birinci növbədə övladlarım.
- Elektron nəşrlər, yoxsa çap kitabları? Hansına daha çox üstünlük verirsiniz?
- Bu bizim yaralı yerimizdir. Elektron nəşrləri... Məşhur bir ifadə var, oxuyur Səlyanski, sözləri Səlyanski, musiqisi Səlyanski. Elektron kitabların müəllifləri özləri yazır, elə özləri oxuyur, virtual aləmdə bir-birilə didişir, o buna ötürür, bu ona ötürür. Siz baxın o kitablar nə gündədir. Nə redaktəsi, nə korrekrurası var, başı pozuq. Hələ mən demirəm ki, geniş oxucu kütləsi bunu oxumur. İstənilən varvarizmdən istifadə edirlər, istənilən söyüş formatından istifadə edirlər. Həmin kitablarda nə istəyirsən yazırlar. Kitabın bir qayəsi olar, kitab nə üçündür? Kitab bir mədəniyyətdir. Oxuyursan, öyrənirsən, başqasının təcrübəsini öyrənirsən. Ancaq bunlar üçün burda çox sərbəstlik var. Bir kitabın ki, redaktoru olmaya. Bir kitabın ki, korrektoru olmaya, özüm yazım, özüm oxuyum, dostuma verim o oxuyur... Bu nə deməkdir? Kitabın gözəlliyini duymayıb, dizayn etməyib, və ya barmaqlarınla o vərəqlərə toxunub xışıltısını eşitməyəsən, bəli bunlarsız kitabın nə duyğusu? Bunlar elə bil ki, daş-divar. O yazılar mənim üçün çılpaq bir hərflərdir. O sözlərdə də istilik görmürəm. İstiliyi kitabda görürəm. Hər kitabın üzünə baxanda öz düşüncəm olur.
-Azərbaycanda bu gün geniş oxucu kütləsi var? Varsa hansı mövzular, hansı müəlliflər daha çox oxunur, yoxdursa, səbəb?
-Maraqlıdır ki, yeni nəsil yazıçılar, yetişir, amma deyirlər ki, yoxdu... Əksinə, elə gözəl yazıçılar, elə gözəl şairlər var ki. Sovet dövründən qalma ənənədir. Məsələn, "Şamo” çox gözəl romandır. Baxmayaraq ki, sosializm quruluşuyla bağlıdır. Amma yenə də oxuyuram, doymuram, heyranam sözün gözəlliyinə. Sözlər necə hamar yazılıb, yazıçı necə tapıb bu sözləri. Məsələn, tabesiz mürəkkəb cümləni elə qoşur bir-birinə, elə bilirsən ki, sadə cümlələr oxuyursan. O qədər gözəldir ..., mübtəda ilə başlayıb xəbərlə bitənə kimi ortada ikinci dərəcəli üzvlərin çox olmasından aslı olmayaraq, əvvəlindən başlayıb cümlənin sonuna kimi hər şey sənə aydın olur. İndi cavan nəsil yetişir, çox yüksək səviyyədə şeirlər yazılır. Sistemə bələdik: dünya ədəbiyyatı klassikləri bunların üzünə açıqdır. Oxuyurlar, qidalanırlar, fikri tuturlar. Yaxşı istedadı olan adam təbii ki bunu şeirə köçürə bilir. Yenə də deyrəm, indiki dövrdə sovet dövründən fərqli tərifəlayiq, məsələn, ötən əsrin 60-cılar, 70-cilərindən fərqli yeni bir nəsil yetişir. 90-cılar, 2000-cilər yeni bir nəsildir, tamam yeni bir ruhlu insanlardır, yeni ruhlu gənclərdir, Düzdür, bəzən onları qəbul etmirlər. Onlar haqqında "açıq-saçıq yazırlar” və s. umu-küsülər olur. Bu da onların bir üslubudur, bir yoludur. Belə düşünür ki, belə yazmalıdır. Bu sovet dövründəki kimi insanların ağzını yummaq düzgün deyil. Sən belə danışma, belə demə. İnsanlara sərbəstlik ver, görək nə danışır, nə demək istəyirlər. Məsələn, mən sizə maraqlı bir şey deyim, 90-cı illərin əvvəllərində xarici sosioloqların nümayəndələri Bakıya gəlirdilər. Nə istəyirdilər? Məsələn gəlirdilər nəşriyyatları qapı-qapı gəzirdilər, soruşurdular ki, görün kimin oxumadığı, zay bir şeir kitab varsa, satın alırıq. Hətta deyim sizə baha qiymətə alırdılar. Məsələn, elə şeir yazan var ki, heç vaxt bir kitab üzü açmayıb, təbi gəlib yazıb, özünü şair sayıb, məsələn, gödəkçəsinin başlığını qaldırır göyə ki, artıq bu şairdir, yolda gedə-gedə danışır, özü haqqında yüksək düşüncədə olur, özü üçün, və ya ailəsi üçün bir şeir yazıb, kitab çap etdirib. Onlar isə məhz bu kitabları baha qiymətə alırlar. Bir dəfə mən ondan soruşdum ki, o qədər yaaxşı kitablar var, siz bu kitabları nə edirsiz? Dedi ki, biz əksər adamlarla danışanda öz cəmiyyəti haqqında, özü haqqında, hər şey haqqında yaxşı olmasını deyir. Hər şey qaydasındadır. Bizdə sovet dövründə olduğu kimi, heç vaxt problem olmur, narkoman yoxdur, residivist yoxdur. Hamısı ziyalıdır və s. Deyir biz isə bu kitabları toplayıb adi adamların fikrini öyrənirik: bunlar nə istəyirlər? Bunu məsələn, Səməd Vurğun yazsaydı, tamam başqa cür yazardı, və ya Vaqif Səmədoğlu yazsaydı tamam başqa cür yazardı. Deməli, bu istəyir ki, adi adamın fikrini öyrənsin. Siz nə yazırsız? Siz nə istəyirsiz? Bax, bu kitablardan bunu öyrənirik.
Müsahibəni apardı:
Leyla ABASOVA
Kitabşünaslıq və nəşriyyat işi
kafedrasının müəllimi
REDAKSİYADAN:
Fürsətdən istifadə edərək, biz də bu günlərdə dəyərli ziyalımız, xeyirxah insan, tanınmış naşir,
görkəmli dilçi alim, filologiya elmləri doktoru, çox hörmətli professor Nadir Məmmədlini
AMEA İ.Nəsimi adına Dilçilik İnstitutuna baş direktor təyin olunması münasibətilə
ürəkdən təbrik edir və ona yeni-yeni uğurlar arzulayırıq!..
Müşfiq BORÇALI,
ZiM.Az
.
Muəllif huquqları qorunur. Məlumatdan istifadə etdikdə istinad mutləqdir.
