Dünyada müxtəlif pandemiyalar olub. "Pandemiya" sözü yunan dilindən tərcümədə "bütün xalq" deməkdir.
Adətən bütün dünya qitələri miqyasında yayılan epidemiya "pandemiya" adlanır.
Dünya tarixində ilk pandemiya 541-ci ildə Şərqi Roma İmpetiyasında yayılan "Yustinian taunu" adlandırılan epidemiyası olub. Epidemiya Misir və Efiopiyadan dəniz ticarət yolu ilə Konstantinapola (indiki İstanbula), oradan isə bütün dünyaya yayılıb. Bu xəstəlikdən Şərqdə 66 milyon, Qərbdə isə 25 milyon insan həyatına son qoyub. İkinci dəfə qeydə alınan "Qara ölüm" adlandırılan taun xəstəliyi olub.
Pik həddini keçən bu xəstəlikdən 1346-1353-cü illərdə 34 milyon insan dünyasını dəyişib.
XIX əsrdən bu günə qədər 7 vəba pandemiyası qeydə alınıb. Tarixdə yoluxma və ölüm sayına görə ən dəhşətli qrip pandemiyası 1920-ci ildə bütün dünyanı bürüyən "İspan qripi" hesab olunub.
Qrip Birinci Dünya Müharibəsi (1914-1918) yoxsulluq və antisanitariyadan yaranıb. Bu virus ilk dəfə 1918-ci ilin aprelində ABŞ-da qeydə alınsa da, ilk dəfə İspaniya bu virusu bütün dünyaya açıqladığı üçün "İspan qripi" adlandırılıb. Bu xəstəliyə görə 550 milyon insan yoluxub, 50-100 milyon insan dünyasını dəyişib.
2009-2010-cu ildə isə "Donuz qripi", yəni H1N1 virusu pandemiyası yayılıb. Meksikada başlayan və bütün dünyaya yayılan bu virusa 220 min insan yoluxub, 2 min insan dünyasını dəyişib. Dünyanın 18-ci pandemiyası adlandırılan COVİD-19 koronavirus pandemiyası 2019-cu ilin dekabrında Çinin Kubey əyalətinin Uhan şəhərində aşkar olunub. Dünya Səhiyyə Təşkilatının saytındakı məlumata görə, yoluxma sayı 1,85 milyon nəfərə çatır, 430.000 nəfər sağalıb, 114.000 nəfər ölüb.
Ancaq bu gün dünyada bu pandemiyaların ən dəhşətlisi "erməni pandemiyası"dır.
Bu pandemiyanın müalicəsi demək olar ki, yoxdur. Milyon illərdir ki, bu virus bütün dünyaya səpələnib.
"Erməni pandemiyası"na yoluxma 1828-ci il Türkmənçay müqaviləsindən sonra aşkar olunub. İlk yoluxma Azərbaycanın qədim İrəvan, Naxçıvan və Qarabağ ərazilərində aşkar olunub. Bu virusun törətdiyi ən böyük fəsadlar 1905-1907, 1918-1920, 1948-1953, 1966-1967-ci illərdə özünü göstərib. 1988-ci ildən isə bu virusun törətdiyi fəsadlar daha da ağır şəkildə özünü göstərib. Təkcə 28 fevral 1988-ci ildən 12 may 1994-cü ilədək 20-30 min insan dünyasını dəyişib, insanlar öz dədə-baba yurdlarından qaçqın və köçkün düşüb. Bu gün də bu virusdan azərbaycanlı övladları dünyasını dəyişir.
YUNİS QARAXANOV,
ZiM.Az
.
Muəllif huquqları qorunur. Məlumatdan istifadə etdikdə istinad mutləqdir.
